Editor
Dr. O. P. Singh
Director of Agriculture
(Drop Husbandry &
Minor Irrigation)
Joint Editors
H. Thankhuma
Dy. Director of Agriculture
(Extension)
R. Zoramthanga
AAIO
Directorate of Agriculture
Cir. Manager
Laldinpuii
S.D.A.O
Zoram Loneitu-a
thu chhuah duh nei
emaw, lehkha thawn
duh emaw chuan a
hnuaia Address-ah
thawn tur a ni.
Editor
ZORAM LONEITU
P.O. Box 098
Dte. of Agriculture,
Mizoram : Aizawl.
Pin - 796001
CONTENT
ZORAM LONEITU 2003
1. Editorial ……………………………………………..……………………….…….. 1
2. Lehkhathawn …………………………………….…………………………...…. 2
1. Evan K. Denghmingthanga
N. Vanlaiphai.
2. H. Lalbiakkunga,
Secretary, AMFU, Hortoki
3. Improved Seed ]hat bikna leh a enkawl dan………………...…….. 4
- C. Lalniliana, Jt. Director of Agriculture
4. Farm Power and Machinery General Know
How for Extension Workers ………………………………………………. 8
- Lalchhanliana, Asst. Engineer (M.I)
5. Tam zawk leh hlawk zawk a thlai kan thar theih nan
leh kan thlawhhma te ]angkai zawk a hman dan ………………. 13
- H. Joela, S.O-cum-S.A.
6. Himachal Pradesh Farmer Tour, 2003 Report …………….……. 17
- F. Lalthanzama, N. Vanlaiphai.
7. Mau tam hi eng vang nge ? ………………………………….……….……. 21
- K. Lalbuatsaiha,
SMS(PP), DAO Office, Kolasib
8. Theirah puakkeh/kak ……….…..………………………………………. 23
- Lalrinsangi, Facilitator.
9. Broccoli ]angkaina kan hmuh chhuah thar .............................. 27
- Lalrinliana, DAO, Aizawl.
10. Sazu tûr leh a hman dan …………………………………………………… 28
- James Lalsiamliana, APPO.
11. Agriculture hi ka nunna a ni ……………………………………..……… 31
- J. Lalpuithanga Sailo, AEO(Rtd.)
12. Remote Sensing leh Agriculture inlaichinna …………………….. 33
- C. Rohmingliana, AEO
13. Uses of Bio-fertilizers for sustainable Crop production …..... 36
- Dr. K. Laxminarayana, ICAR, Kolasib
14. KEIMAHNI …………………………………………………………….………42
Editorial
an tunlai khawvelah hian hringfate thiamna hi a sang em em tawh a. Khawvel pang
leh lam amite nen pawh inhmachhawna ]hu ang maiin kan in be thei a. Kristianna avangin
khawvel inlumlet hrethiam phakin kan awm a, kan vannei em em a ni. Pathian malsawmna
kan dawn hi a man chhiarsen a nilo. Amaherawhchu, kan incheina, kan chenna leh kan
thiamna ten heti taka hma a sawn lai hian, Rihartuiphur ang maia hmasawn ve reng reng lo a
awm a, he kan thil hlamchhiah hi thildang nen a kal kawp zel a nih loh chuan mite nuihzatbur
a min siamtu a ni a, kan hnamzia puanchhuahna hmanrua pawh a ni thei. Chu kan thil
hlamchhiah chu thlai kan ling emaw kan phun sawn hote reng reng tlar fel tak neia kan tuh
ngai lo hi a ni. Keini aia hnufual zawk leh zirnaa hniam hote pawh hian eng thlai pawh ching ta
se tlar fel tak neiin an ching ]hin. Keini erawhchu Kristian kan nih hma leh ziak leh chhiar kan
thiam hma ang chiahin kum 2003 ah pawh kan la chhunzawm tho mai a, kan leiletah emaw,
huanah emaw pawh thlawhhma zauh belh chuang lova, thar tam lehzual tum pawh kan awm
hek lo. A ]ulna chhan, a pawimawhna chhan kan la hriat loh vang te pawh a ni ang e.
Hemi kawnga kan hmasawn theihlohna chhan hi, Tlangram Lo, kumtina thlawhhma
thar kan lak leh ]hin vang leh awihpanga chetla reng kan nih vangte pawh a ni ang e. Kan
thlawhhma a zim em vang pawh a ni thei bawk ang. Kan mithiam hmasa zingah, loneih lam zir
kan awm lova, chhungtin ten khamkhawp kan thar ]hin vang te pawh a ni mahna. Anih leh, a
tlar (thlai bi) hlat zawng leh a tuh inkar hlat zawng fel taka siam chu a ]ulna chhan eng nge ni
ta ang? Hetianga kan thlai chin leh phun hote a tlar leh a bi, tlar fel taka kan siam chuan,
kawng hrang hrangin kan hlawkpui dawn a ni. Chungte chu a thlawhfai a awlsam bik a, thlai bi
a leng hnem zawk bawk. Lei]ha pek a awlsam phah a, tuilian leh thlipui ten an tih chhiat pawh
in siam ]hat a awlsam bik. Kan tharchhuah a tam phah a, ram awl leh kal kan a awm ve lova.
Kan ram neih chhun chu a ]angkai thei ang berin kan hmang a. A venhim hna leh a tharchhuah
sengkhawm a awlsam in, hun leh tha kan seng tlem bawk. Hetiang taka a ]hat zawk avang
hian, tlangram buh tuh leh thlai chi thlak ang maia ti tawh lo in, tlar fel tak leh a thlai bi thlak
hlat zawng uluk takin ti tawh ]hin ila. Tun aia hlu zawkin kan ram kan hmang tawh anga, kan
sengkhawm tam zawk bawk ang.
Mihring kan pung zel a, kan ram erawh a zau belh lo. Hetiang taka thlawhhma
sawngbawl hi tun a]anga reiloteah kan tih a la ngai ngei dawn a ni tih hi thlasik anga khêllo-in
kan tawng chhoh tur a ni si a.
- 1 - -
ZORAM LONEITU
-
To,
The Editor,
Zoram Loneitu
Department of Agriculture
Mizoram, Aizawl
Subj :- Lawmthu sawina
Ka pu,
Zoram Loneitu chanchinbu copy 10 chuang lai min rawn thawn fo tak avangin lawmthu
ka sawi tak zet zet a ni. Chanchinbu thlalak (thlai chin) Dated in rawn dah lang ]hin hian mite
chet hun min rawn hrilh nghal mai a, han dah zel turin ka ngen bawk a che u.
Tin, thu ziaktuten gram leh a buk tawk, Ha leh Zopa fing zau zawng, ml. leh a hen tawk,
Litre leh No engzatnge in hen, Acre leh a zau zawng te lutuk awm lo thleng a Zo]awnga min
dah/ziah sak ka duh hle mai. Zoram Loneitu min rawn thawn zel turin ka ngen che a. Ka
]angkaipui bakah khawhar ina Nu leh Pa bakah Nula leh Tlangval rual bulah ka Sermon nghal
zel mai asin.
I rintlak,
Evan. K. Denghmingthanga
12.6.2003 N. Mualcheng
ZORAM LONEITU
-
- 2 - -
To,
The Editor,
Zoram Loneitu
Deptt. of Agriculture
Aizawl, Mizoram
Subj :- Lawmthu sawina
Ka Pu,
I chanchinbu zahawm takah ka thu rawn sawi hi khawngaih taka min lo chhuak sak
turin ka ngen a che.
Hetiangin :
Hortoki khua hi Aizawl - Silchar Road-a Kawnpui khaw tlak lam 17Km Tlawngkama
awm, Kolasib District a ni a. Mizoram M.L.A bial-ah Kawnpui Constituency ami a ni. Tin, Motor
Truck T.M.B kal theihna a ni a, In 400 khua niin mihring 3000 (sangthum) deuh thaw awmna a
ni. Hortoki khua mi chengte hi Tlangram Lo, Leilet leh Huan siama khawsa kan ni ber, Sorkar
Department hrang hrang hnuaia Sorkar hnathawk engemaw zat kan awm bawk. Tin, Hortoki
khua a mi chengte hian Hatkora kan chin hnem avangin Hatkora khawpui ti a hriat a ni bawk.
Kan thupuiah lo lut tawh ila :-
District Agriculture Officer (D.A.O) Kolasib - Pu R. L. Thanzuala hma lakna avangin keini
Hortoki khua a kut hnathawktute chuan, Thlasik thlai chi (Nul thlai chi) chin tur kan neiin
Thlasik thlai chi hrang hrang hlawhtling takin kan thar a, kan lawm tak zet zet a ni.
Kum 2002-2003 chhung hian Hortoki kut hnathawktute hian thlasik thlai kan thar
chhuah leh Tlawng phai hausakna chawhmeh chi a]angin Rs. 1,00,000/- (cheng nuai khat) vel
zet kan lei niin kan in hria. Heng kan thlai tharchhuah chawhmeh chi leh Tlawng phai
hausakna chawhmeh chi te hi Aizawl Bazar-ah leh Kolasib tlangdungah kan hralh ]hin.
Tin, heng kan thlai tharchhuah te hi Hortoki Maxicab phurh sen chi a nih loh avangin
Bialtu M.L.A zahawm tak, Vice Chairman, Mizoram Planning Board ni bawk
Pu Sanghmingthanga H. Pautu in a phurh chhuahna turin Agriculture Department Motor
Mitsubishi min pe a. Hortoki khaw mipui a chungah kan lawm ém ém a ni. Hetia Sorkar ina
kan khua min ngaihsak avang hian kan hla tharah “Lawmna tur hlir a lo ni” kan ti kan ti ta mai.
I rintlak,
Sd/-
H. LALBIAKKUNGA
Secretary
AMFU Branch Hortoki
ZORAM LONEITU
-
- 3 - -
IMPROVED SEED }HAT BIKNA LEH A ENKAWL DAN
C. Lalniliana, M.Sc(Agri.)
Jt. Director of Agricualture.
INTRODUCTION
Thlaichi (Seed) hi kan hmu ngun a, a makzia leh a nihphung danglam dan erawh kan
ngaihtuah ngai awm love. Thlaichi hi thil nung te reuhte a vawngtu timur kara lo in phum, a
duhzawng leh a mamawh hmun taka dah a, ]iak a, thing lian tak emaw thlai ruangam hrawl
taka lo ]iak thei chi nung chu a ni. A chhiat mai loh nan kawrin emaw a tuam a, heng kawr te hi
sak tak tak te pawh a ni ]hin. Heng kawr te hian chi nungte hi lum leh vawt lutuk a]ang te, tui
lak a]ang te leh a vel a nunna atana thil duhawmlo lakah a veng him ]hin. Thlaichi te hi an
thaw reng a, hnawngin a chiah hnem poh leh a thaw rang ]hin a, chu chuan thlaichi a ti chhe
hma ]hin a ni. Thlaichi hi a awmna puala tui hip thuai thei tura duan a ni a, chuvang chuan,
thlaichi ]ha rei tur chuan a dahna hmun chu a hulin boruak a hmu tawk tur a ni.
Thlaichi pawimawh zia hi kan Bible a ‘tuh rah seng’ a lo tehkhin a]ang khan kan hre thei
mai awm e. ‘As you sow so you reap’ tih a lo ni reng a, hei hian thlaichi ]ha kan tuh chuan a rah
]ha kan seng dawn a ni tih a ti chiang hle a ni. Thlaichi ]ha (improved seed) chin hi ram
changkang apiangin a ]ul zia an hria a, India ramah pawh improved seed hi farmer ten an chin
loh chuan ei leh bar ah kan intodelh dawn lo tih an lo hriat avangin a hnuaia mi ang hian
kawng hrang hrang in hma an la a ni.
THLAICHI }HA NEIHNA ATANA
HMALAK TAWH DAN :
Kum 1922 ah Grow More Food
Enquiry Committee din a niin thlaichi ]ha
loneitute chin tur a vang a ni tih an lo
hmuchhuak a, chumi kum vek chuan Expert
Standing Committee din a ni bawk.
Kum 1960 velah All India Co-
ordinated Maize Improvement Programme
din a ni a, hei hian nasa takin India ram
Agriculture dinhmun a sawi danglam a ni.
Din a nih a]ang a Kum 4 chhungin Hybrid
Maize chi 4 lai a siam chhuak a ni. Hetiang
bawk hian Faisa (Sorghum) leh Bajara
thlaichi ]ha hmuhchhuah kawngah nasa
takin an hlawhtling ta a ni.
Han kir leh ta lawk ila, Kum 1959
kum khan India ram hi buh leh balah a
intodelh lo nasa a nih kha. Indo-American
Agriculture Production Team dinin Dr.
Sherma E. Johnson kaihhruaina in India's
Food Production Problem chu chik takin an
zir a, he team hian an recommend ber chu
Village, Block leh District-a thawk
Extension Worker te hian Improved Seed
hman nachang hre turin loneitute an zirtir
tur a ni, Seed Certification hi State
Agriculture Department in ti ngei bawk se,
Co-operative emaw private in emaw
- 4 - -
ZORAM LONEITU
-
thlaichi chu supply se tih te a ni. Tin, State
Seed Testing Laboratory te din nise Seed
Certification Standard leh Seed Laws te
buatsaiha duan fel nise tiin ngaihdan an
thlen a ni.
Kum 1961 kum khan Seed
Multiplication Team Review din a ni a,
thlaichi ]ha ]hahnem tak tih chhuah a nih
theih nan tih tur hetiang hian an duang
chhuak.
a) Chak zawk leh tam zawka thlaichi hrang
hrang chi siam chhuahte leh Breeder
Seed tam zawka tih chhuah te.
b) Rang zawk leh rualkhai zawka a chi sem
chhuah te.
c) Thlaichi (improved seed) quality vawng
]ha reng tura hma lak te chu thil ]ul ni
ah an ngai.
Kum 1963 khan National Seed
Corporation Ltd. din a lo ni a. He NSC Ltd.
hian thlaichi hrang hrang a]anga thlaichi
]ha a tam thei ang ber siam chhuak tura
thuneihna pumhlum a nei a ni. Chungte chu
1) Thalchi ]ha buatsaih.
2) Thlaichi ]ha tih chhuah leh thlaichi ]ha
a quality chhe tur ven leh thehthangah
te mawh a la a, chubakah foundation
seed leh certified seed tihchhuahte
mawh a phurin seed cenification ah leh
marketing hma lakte a ni.
Kum 1966 ah Seed Act, 1966 leh
1968 ah Seed Rule, 1968 te siam chhuah a
ni a, chumi thawm ]hat nan chuan Seed
Control Order 1983 te duan chhuah a ni
bawk. Heng dan hote hi thuam ]ha a
changtlung zawka ti danglamin nikum mai
khan Seed Act, 2002 siam chhuah a lo ni ta
nghe nghe a ni. He dan hian a tum ber chu
Farmers ten thlaichi dik leh ]ha (improved
Seed) ngat an chin theihna tura humhalhna
dan a ni. He danah hian danpui 47 a awm a,
chumi hnuaiah chuan dan sepselte te
]hahnem tak a awm bawk a ni. Central Seed
Act dan kengkawhtu tur board member lak
dan te, State Level a Seed Committee siam
dan te, Seed Testing Laboratory Central leh
State a din tur a nih dan te, thlaichi chin tur
reng reng register tur a nih dan te, Seed
(thlaichi) certified dan tur leh seed
inspector mawhphurhna te leh Minimum
Standard of Seed Certification chungchang
te leh Seed Rule bawhchhia te hremna dan
te a chuang a ni.
A chunga kan sawi tak a]ang khian
thlaichi ]ha lo chu chin a hlawk loh zia leh
Agriculture Department pawhin ]an a lak
zia a chiang mai awm e.
IMPROVED SEED (THLAICHI } HA)
}HAT BIKNA TE :
1. Improved Seed chu Technology thar
]hatzia a taka pho langtu a ni :
Thlaichi ]ha siam chhuaha a enkawl dan tur
taka enkawl thlaichi ]ha chuan nasa takin
thlai thar a ti pung a ni. Fertilizer Magazine
1975 ah chuan hetiang hian report a ni.
Cereals ah hian improved seed avang hian
- 5 - -
ZORAM LONEITU
-
thar ]hin 100 zelah 112 in a pung a. Alu ah
hian 124% in a pung bawk, Sugar beet ah
142% in Central Europe ah te chuan a pung
bawk a ni. U.S.A ah te phei chuan heng ai
hian a la ]ha zawk nge nghe a ni. India ram
ngei ah pawh High Yield Variety Wheat
avangin ton maktaduai 12 a]angin ton
maktaduai 31.3 laiin kum 10 chhung lekin a
lo thar tam ta a ni.
2. Improved Seed chu ei leh bar thar
tamna bul tumtu pawimawh ber pakhat a
ni. High Yielding Progmmme a lo hlawhtlin
chinah India ram hian nasa takin a lo thar
hlawk ta a, mihring (population) te pung
tual tual chung hian ei leh bar atana
ramdang a]anga kan châwk luh te nasa
takin a hniam phah in thlai tam takah kan
intodelh ta hial a ni.
3. Impoved Seed chu thlai thar mumal
theihlohna hmuna thar ti tamtu a ni. Ram
hmantlak loh hmuna chin tur improved
seed te siam chhuah a nih avangin thar
hleihtheihlohna hmunah tam zawk thar
theihna chu improved variety vang a ni.
4. Improved Seed chu chhiatburhna
(Natural Calamity) tawh huna hman tur
]angkai leh samkhai a ni ]hin. Chhiatburhna
(natural calamity) entirnan - khawro emaw
tuilian emaw te avanga chhiatna a lo
thlenin improved seed hi a ]angkai em em a
ni. Thlai chin ber a lo chhiat chuan a thlak
leh vatna thlai chi a ngai ]hin a ni.
Hetiang kawng hrang hrangah hian
improved seed hi a pawimawh em em a ni.
Improved Seed han tih hian thlai chi
]ha a ni mai a, thlai chi ]ha chu kawng hrang
hrangin an siam chhuak ]hin e.g Thingtlang
]ai neitupa in a kum leha a chin tur ]ai vui
]ha leh hrisel bik a thlankhawm a]anga
thlaichi a lo siam chhuah - chu thlaichi
a]anga buh thar lo chhuak, a kum hmasa a
mi ang bawk a vui ]ha leh hrisel bik a lo
thlan leh a, chutiang zela kum engemawzat
a tih hnuah chuan thlaichi ]ha (improved
seed) a lo chhuak tawh ]hin a , chu chu
improved seed a ni mai a ni. Thlai chi chu
selection method te leh hybridization
method te in an siam chhuak ]hin.
A chunga kan han sawi tak a]ang
hian kan thlai chin hi a tam zawk hi chu
improved seed a ni kan ti thei a.
IMPROVED SEED ENKAWL DAN :
Improved Seed enkawl dan han tih
hian thil chi hnih a kawk thei ang. Pakhatna
ah chuan chu thlaichi ]ha chu chhe lo tur
leh, ]iak thei reng tura enkawl dan a kawk
thei ang. Pahnihna ah chuan heng thlai chi
]ha te china hlawk taka a tuh a]anga a seng
thleng a enkawl dan a kawk thei bawk a, a
enga ve ve pawh hi nise thil danglam the
chiam thlaichi dang enkawl dan a]angin a
awm lo.
Pahnihna a kan sawi improved seed
a]anga thlai kan chinte enkawl dan han
- 6 - -
ZORAM LONEITU
-
sawi ta ila : Improved Seed (thlaichi ]ha)
kan tih te hi a tlangpui thu in a enkawl dan-
kûi ]iah dan te, kar hlat zawng te, fertilizer
pek dan te, thlawhfai dan te, tui pek dante
leh seng dante chu a in ang tlangpui hlawm
a; amahemwhchu, kawng engkimah thar
hlawk chi te an nih avang leh thar hma chi
te an nih avangin Agricultural Input pek
zatte hi Local Variety ai chuan a dose a sang
zawk tlangpui a ni. Chuvangchuan, Package
of Practice a an ziah tlangpui hi improved
seed enkawlna atana an recommend a ni.
Sawi tawh angin, improved variety han tih
hian engemawbik riau atana thlai chi
siamchhuah a awm ]hin, e.g Buh thar rang
IR-64 etc. buh phun a]anga a seng ni thleng
hian ni 100 vel a lo nih chuan nursery bed
ah ni 20 aia rei a awm tur a ni lova, ni 15
vela phun tling tur chuan buh chi ]ha a nih a
ngai bawk a, chuvangchuan, buh chi kûina
lei chu uluk a ngai a ni.
Drought Resistant Variety Crop te a
lo nih chuan, khawkheng ngam tur chi dum
leh hmun hnawnga chin chuan a thar
hlawkna bik a awm dawn lo a ni: Upland
Rice Variety a nih chuan dum a phun in
awmzia a nei vak lovang.
High Yielding Variety ho hi a bik taka
Trial (tihchhinna) neih hmasak a, release a
ni ]hin a, chumi a]ang chuan Agronomic
recommendation nei bik a nih chuan an
rawn ziak chhuak ]hin a, Chung chu zawm
mai tur a ni.
TPS chin dawn chuan Alu pangngai
chin tur a ni lova, heng thil bik chin dan tur
te pawh hi a tichhuaktu ten a hranpain a
chin dan tur an duang chhuak a, chu chu
zawm mai tur a ni. Chutiang zelin kar hlat
zawng (spacing) chungchangahte a bikin
Vaimimah te hian recommend anga kal hi a
]ha ]hin. Improved Seed enkawl dan hi kan
tuklawr loah te hi chuan sawi vak ngaihna a
awm lo hle. Ram]ha leh Local Variety ]hat
duhna apiangah a ]ha ve mai ]hin.
Awle, improved seed (thlaichi ]ha)
kan hmanin a chi kûi a]anga a seng thlenga
enkawl danah Standard Package of Practice
hmang mai tura recommend deuh vek an ni
a, enkawl dan danglam bik deuh a awm a
nih chuan a chi siamtu ten recommendation
an siam nghal ]hin a, chu chu zawm mai tur
a ni.
Reference :
Agrawal R.L.(1980) Seed Technology, PR-4-24, Oxford & IBH Publishing Co., New Delhi.
Mahabal Ram, (1980), High Yielding Varieties of Crops. PP IX-XI. Oxford & IBH Publishing Co., New Delhi.
NSC, New Delhi, 1985, Legislation on Seeds, National Seed Corporation Ltd., New Delhi.
Baharguna A, 2002, The Seed Bills 2002, Ministry of Agriculture & Co-operation, New Delhi.
ZORAM LONEITU
-
- 7 - -
ZORAM LONEITU
-
ZORAM LONEITU
-
FARM POWER AND MACHINERY GENERAL KNOW HOW
FOR EXTENSION WORKERS
Lalchhanliana, Assistant Engineer
Directorate of Agri. (CH&MI)
Aizawl, Mizoram
Tunlai thiamna hmanga lo neih dan tichangkang a, hlawk zawk leh awmze nei taka
thawk tur hian thil pawimawh deuh deuh kawng thum a awm a, chungte chu :-
1. Biological Innovations (Thlai
chanchin zirna lama thil thar
hmuhchhuah) : Thlai chi ]ha zawk,
thar hlawk chi (High yielding variety)
te, thlai chi thlahpawlh (Hybrid
seeds) te, a ]hen phei chu a chinna
ram sik leh sa leh zo leh phai azira
siam chhuahte a awm tawh a, tih tak
taka hlawk zawk leh thlai hrisel, rah
]ha leh thar tur chuan Biological
Innovation hi a pawimawh ber zinga
pakhat a ni.
2. Chemical Innovation :
Rannung thlai ei chhetu thah leh
venna leh thlai tana chaw ]ha
(Fertiliser) lama hmasawnna hi a
pawimawh bawk a, tunlai tak phei
chuan chemical lam ai mahin Bio-
fertliser te, Bio-pesticide te an uar
leh tawh zawk mah mah a ni.
3. Mechanical Innovation : A
pathumnaah chuan mihring leh ran
tha te chhawk zangkhaia a aia sawt
zawka hnathawk tur chuan khawl leh
hmanraw ]ha zawk hman a ngai a ni.
Thlai chi ]ha mi, thar hlawk zawk
bawk si, a hun taka chin ngai chin
tam ]ul si, rannung eichhetu laka ven
ngai bawk, chaw ]ha mamawh bawk
si, a hun taka senga a bo a bang awm
mang lova senga dah ]hat thlap a, kan
chaw ei dawhkan thlenga ei theih
mai tura chhawp tur chuan khawl
hmang lo chuan indaih loh a na hle
dawn a, chuvang chuan
Mechanisation a lo tul ta a ni.
Heng baka la pawimawh deuh mai chu
tuiah leh thlarauva Baptist a ngai a, tui
hnianghnar tak leh rilru leh tih tak zeta,
duat taka kan thlaite enkawl a la ngai bawk.
Kan sawi tak zinga a pathumna
Mechanisation chungchang hi kan thlur bik
ang a, kan sawi seng kher lo ang a, a
tlangpui tak meuh kan sawi dawn a ni.
Farm Mechanisation : Thlai chinna tur lei
sawngbawl a]anga thlai chi thlak/tuh/
phun te, lei]ha pek leh rannung (eichhetu)
laka ven te, tui pek te, a rah senga vuak ]ilh
leh khungkhawm a, ei theih maia siam
thlengin, a theih chen chen khawla
hmanraw ]ha zawk (Improved Implements)
hmanga lo enkawl hi Farm Mechanisation
chu a ni.
- 8 - -
ZORAM LONEITU
-
Farm Power : Lo enkawlna hmanrua/
hriamhrei chi hrang hrang a awm a, chung
hriamhrei/hmanraw tello chuan engmah a
tih theih loh tih mai tur a ni. A aia
pawimawh zawk chu hmanruate chelek a,
han hmang tur chuan thahrui a ngai a, tha
thawh lovin a tual]o ringawt ringa sava leh
ramsate anga a hminsa ei tura siam kan ni
si lova, chuvang chuan thahrui (Power) a
ngai a ni.
(l) Human Power
(2) Animal Power
(3) Mechanical Power
(4) Electric Power
(5) Hydro-Power
(6) Wind Power
(7) Solar Energy, te an ni a.
A hmasa pathumte hi Mizoramah leh
India ram pum huap pawha power kan
hmuhna tam zawkte chu an ni a. A dang
erawh hi chu vawiin ni chuan kan sawi tam
lovang a, a ]ulna hmunah leh a remchanna
hmunah chuan ]angkai tak tho an ni. A bik
takin Mizoramah chuan mihring leh ran tha
kan la hmang nasa a, tlangram lovah ngat
phei chuan za-â-za (100%) mihring thaa
thawh a la ni.
Mihring tha tello thlawta thlawhhma
lak chu thil tih theih loh tluk a ni a, khawl
]ha eng ang pawh nei ila, tha thawh ve chu a
ngai tho tho. Chuvangin, loneitu chuan a lo
khawl hlir pawhin enkawl sela a hmingah
kut hnathawktu a ni tho tho.
Amaherawhchu, rim lutuk lo leh hahdam
zawk, a sur a sa do han ]hak ]hak lo leh
chhipa rit tak tak phur lo turin, khawl
hmangin a chhawk zangkhai theih a, wm
tam tak rawih a, chawhmeh siam ]euh ]euh
aiah khawl leh a hmanrua a ruai ang a, ran
tla puar hman mang hlei lo, hah taka
hmawlhfiak nen chhawr aiah a khawlah
Diesel an thun ang a, nuamsa takin hna a
thawk thei dawn a ni. Chu tak chu a ni
vawiina Farm Mechanisation kan sawi tur
chu.
Farm Mechanisation han sawi hian
mitthlaa lo lang mai a awm a, chu chu
Tractor leh Power Tiller te hi an ni. Tractor
ngat phei chu Symbol of Farm
Mechanisation an ti reng a ni. Tractor leh
Power Tiller te hi car-te anga body an tuam
mam than lohna chhan chu hmanrua
(Implements) hrang hrang a pang khawi
maw lai lai a]anga vuah theih tura duan a
nih vang a ni a. Tunlaiah chuan lo enkawlna
atana hmanraw ]ha ber a ni. Bawih anga
rim taka chhawr theih an ni a. Mahse,
fatlum ber anga duat an ngai thung.
Tractor hi mihring thate leh ran thate
nen chuan an chak zawngte pawh hi a
inthlau reng a ni. Loneitu pa naran sawm
rual vel tha belhkhawm hi 1 HP tluk a ni an
ti ]hin. Tin, ran (bawngpa) pahnih ]ha tawk
tak chak zawng hi 1 Hp. Tluka ngaih a ni
bawk a, chutih laiin India rama Tractor te
ber Mitsubishi Tractor chak zawng chu 18.5
- 9 - -
ZORAM LONEITU
-
Hp. a ni a. An thawh theih zawngah chuan
Tractorte pakhat hi patling 185 tluk zet
tihna a ni.
Heti zawng hian tehkhin leh ta ila,
Diesel 5 HP pump set hian lo mawng
luikawr 10m a thuk a mi tui hi second katah
tui litre 9 a pump chhuak thei a, minute
khat-ah 540 litre, darker khatah 32,400
litre a pump chhuak thei. Chu chu patlingin
tel tin 16 litre dawng pahnih (32 litre)
kawtin darkar khat chhungin engzatnge a
kawh chhuah theih ang? Han chhut ve mai
mai teh u.
Farm Implenments & Tools : Thahrui
(source of power) kan sawi ta a, power chu
a awm, mihring a ni emaw ran a ni emaw,
Tractor/Power Tiller a ni emaw, hnathawh
mai inringin a awm ta. Mahse, hmanrua a
pawimawh. A tel lovin hna a thawh kuak
tak tak theih loh. Mizo lo neih dan
tlangpuiah chuan hmanrua chu kan hre mai
awm e. Mahse, chu aia changkang deuh chu
kan duh ve tawh si a, hmanraw chi hrang
hrang Agriculture lama changkang
zawkte'n an hman ]hin kan sawi dawn a,
chutih lai chuan Mizoram ah chuan
tlangram loneitu an tam zawk si a, a va sawt
awm love’ kan ti mai thei, kan sawi tur lah
hi leileta hman chi deuh hlir a ni mai si a,
vai rama industry hovin tlangrama hman
chi an siam ve mang si lova, keinin a siamtu
leh siamna hmun Agro Industry kan nei ve
mang si lova, kan Agro Industry neih chhun
Chu PUM ala ni mai a. Helama hmasawnna
zawn hi Agriculture mite tan chuan
'Challenge' a tling reng a ni. Mahse
vawiinah chuan leilet leh tlangram terrace a
hman chi kan thlur bing hrih ang a. A dik
tak chuan kan phaizawl (potential area)
neih ringawt pawh hi buh leh bala
intodelhna khawp hmun a awm tho va,
chutah ringawt pawh chuan lo in
concentrate pawh ni ila, a ]ha phak ve tho
thovin ka hria.
Leilet enkawlna hmanrua,
(Implements) hrang hrangte chu hetiang
hian a ]hen theih a.
1) Thlai chinna tur lei sawngbawlna
hmanrua (Seed bed preparation
implements)
2) Thlai chi thlak/phun/tuhna hmanrua
(Seed Implements)
3) Tuipekna hmanrua (Pumping sets &
Sprayer, Sprinkler)
4) Thlai ]han zelna atana venhimna
(Plant Protection Equipments)
5) Ei theih/dah]hat tura sawngbawlna
(Processing Plant)
Hmanraw chi hrang hrangte hi a hman
dan leh siam hmang kan sawi seng
lovang a, a hming chauh tal han tarlang ila,
Annexure lamah hian a lem a theih ang ang
kan han tarlang e.
- 10 - -
ZORAM LONEITU
-
1) Seed Bed Preparation Implements:
a) Plough-(Disc Plough, M/B Plough,
Indigenous Plough)
b) Harrow-(Disc Harrow, Offset, Peg
Harrow, Spring type Harrow)
c) Cultivator
d) Ridger
e) Bund former
f) Leveller
g) Puddler
(2) Seeding & Sowing Equipments :
a) Seed-cum-fertilizer drill
b) Planter
c) Paddy Transplanter
d) Pneumatic Seed drill
e) Sugarcane Pianter
(3) Watering Equipments :
a) Pump sets
b) Sprayers, Sprinkler, Drip, Rain
gun etc.
(4) Plant Protection Equipments:
Sprayer etc.
(5) Harvesting Machines :
a) Harvester
b) Combine Harvester
c) Digger
(6) Threshing Machine:
a) Thresher
b) Japanese Rotary Thresher
c) Winnower
(7) Processing Machine:
a) Grade
b) Huller
c) Mill
d) Polisher
e) Expeller
f) Crusher
g) Decorticator
h) Sheller
i) Dryer
Farm Machanisation-a Mizoram dinhmun :
Agricultural Mechanisation-a tehfung (Unit)
chu ram bial khat (Unit area=1 Ha.) zela
khawl (Engine) power hman zat (Machine
Power/ha) a ni a. Mithiam ten an chhut dan
chuan buh tonne 2 tal thar turin machine
power ngai zat chu 1 hp/ha. a ni a. Tunah
hian Mizoramah Tractor 150 vel leh Power
Tiller 200 vel hman lai awm nia hriat a ni a.
Mahse, Tractor nei tam zawk hian leiletah
an hmang tlem hle mai a, engpawh nise,
hmang vek angin chhut ila. Tractor pakhat
zel hi 20 hp ah chawkrual ta ila, power tiller
pakhat zel hi 10 hp ah chhutin Mizorarm a
machine power awm zawng zawng chu
7000 hp vel a ni. Chuti a nih chuan 0.28
hp/hac. ang a ni a. Mahse, a takah chuan
0.11 hp/ ha. ang vel a nih ka ring. Mihring
power leh ran power belh tel chuan 0.2
hp/ha. pawh a tling mai thei. Ram
changkangte standard nen chuan la in thlau
tak a ni.
Chu mai a ni lova, leilehna hmanraw
chi hnih/khat mai lo phei chu, hmanraw
dang kan hmang lo tih theih a ni. Tunhnaiah
- 11 - -
ZORAM LONEITU
-
seed-cum-fertilizer drill pahnih khat kan
lakchuah leh harvester kan neih tih mai loh
phei chu hmanraw dang kan hmang tlem
khawp mai. Pumpset erawh hi chu
khawimaw lai laiah hman a ni ve bawk.
Processing lamah erawh chuan suma
buhdeng an vang tawh khawp mai, khawtin
ah buhdeng khawl a awm tawh a. Helamah
chuan rin aiin kan zia awm viau.
Mizoram Sawrkar hmalakna : State dang
(Central lam a bikin) te nen khaikhinin
Farm Mechanisation ah hian kan hnufum
viau mai a. Chutih laiin mipui tam zawk
eizawnna chu lo neih a ni si a. Chuvang
chuan helama ]an lak hi a ]ul si a.
Theihtawpin sawrkar in ]an a la a, khawl
leh hmanraw lei nan subsidy loneitute
hnenah pek a ni a. Hetiangin
(1) Tractor ah 1,00,000/- zel
(2) Power Tiller ah 50% zel
(3) Implements dangah pawh 50% zel
pek a ni.
Heti chung pawh hian kan farmer-te
hian pawisa an tum tur lam hi an la tlin zo
ta lova, Bank-ah te loan puk tur zawngin an
vak vel ruai a ni.
Training leh Demonstration hi duh
angin pek ]hat a harsa a, facilities kan nei
]ha mang lova, kan hriat angin kan training
centre neihchhun pahnih (KVK, Kolasib) leh
ITC (Hnahthial) ah te hian Training
han conduct puina tur Training Sample kan
nei chau hle mai. Helamah hian ]an lak
pawh kan ngaiin ka hria.
Tin, Mizoram a kan leilet leh Terrace
te pawh hi khawl hmanga hnathawhna tur
tak atan chuan a bial a te in, kalpawhna tur
farm road te a awm mumal mang lova.
Chuvang chuan kan ram leilet mil tawk
Power Tiller leh Tractor te chah chhuah a ni
a. Tin, leilet bialte pawh Land Development
Programme hnuaiah Zoram hmun hrang
hrangah a zauh hna thawh a ni a, Bull dozer
te, JCB te leh Tractor tein thawh a ni bawk
a. Hei bakah hian leilaihna khawl luh theih
lohnaah chuan mihring thain
bawngtuthlawh hmanga thawh a ni.
A tawp berah chuan, kan rilrua kan
vawn reng atan ka duh chu, Mechanisation
lamah hian namen lova ]an lak a ngai a ni
tih hre nawn leh ila, potential area kan neih
leh kan leilet/huan chillai mek a]ang hian
Mizoram mipui khamkhawp na na na buh
leh bal hi chu a thar theih a. Kan thawhrim
dan a zirin chumi piah lamah chuan hralh
chhuah tham a thar theih a ni tih hre nawn
leh ila. Tun dinhmunah khawl hmang tam
thei lo mah ila, farmers-te fuih ila, kan fuih
rualin thawhpui bawk ila, dinhmun sang
takah kan in hlangkai thei a ni e.
- 12 - -
ZORAM LONEITU
-
TAM ZAWK LEH HLAWK ZAWKA THLAI KAN THAR THEIH NAN LEH KAN
THLAWHHMATE }ANGKAI ZAWKA HMAN DAN
H. Joel
S.OCum-S.A
Mihring khawsak a changkang ang
zelin mihring pawh kan pung chho ve zel a.
Ei leh barah pawh kan mamawh a tam chho
vel zel a. Kum 10 dan zela chhut phei chuan
buh leh bal kan mamawh pun chhoh dan
chu a let 20 velin a pung chho ]hin a.
Amaherawhchu, hetiang tak hian pung chak
mah ila, kan ram leilung erawh chu a pung
ve lo thung a. He thil in a puak chhuah chu
thlawhhma lakna tur a kiam tial tial a ni tih
kan hre thei ang. Hetiang a nih lai hian kan
ram thlawhhma lakna tur leilung chu kum
tin a fe tial tial a. Kan thlai thar a tlem tial
tial bawk si a. Tun dinhmun ang ringawt hi
chuan kan khawsa reng thei lo ang.
Chuvangin kan mamawh ang zat kan thar
chhuah reng theih nan kawng thar kan
zawn a ngai a ni. Mihring rawn pung chho
zel umpha tur chuan kan ram leilung pung
ve a, pharh belh tur awm chuang lo ah hian
hlawk zawk leh thar zing zawk tura hmalak
kan ngai ta a ni. Chutiang dinhmun ah pawh
kan buai loh nan, a hnuaia tarlan te hi min
kaihruaitu ]angkai tak a ni dawn a. A
chepakaia sawi dawn chuan, nikhat thil thu
mai a sawi kim a theih dawn loh a. Kan sawi
ho tur pawh hi tunah pawh kan mamawh in
kan thawk ]an nghal thei a. Chuvangin tun
a]anga kan hman ve nghal mai theih leh kan
mamawh leh harsatna neilo a kan tih nghal
mai theih tur a]ang in kan sawi ]an nghal
dawn a ni. Kan sawiho tur hi hlawm khat,
thupui pakhata khaikhawm a harsa ang
reng a. Huan/Leilet/In bul huan angah te
hian khawvel ram hrang hranga an enkawl
dan leh thlai kan chin turte leh khaw awm
dan a zira thlai chin tur in hrilhhriatna lam
hawi a ni ang. Kan hriat reng tur erawh chu
tuna kan sawi tur hi Leilet hmun zawl atan
leh huan nghet Terrace siam tawhna leh
awihtlan Terrace siam theihna hmun atan a
ni deuh bik a. Tlangram Lo, vah chawp leh
hal chawp, a kum leh a kalsan leh mai tur
ang chi ah chuan a ]angkai chuang lo a ni tih
in lo hriat hmasak ka duh a ni. Tlangram lo
bansan a, huan nghet kan buatsaih hi
Sawrkar duh dan a nih bakah kan tan pawh
a ]ha zawk bawk a ni.
Awle, kan thupuiah i lo lut dawn teh
ang :
Thlai chin dan chi hrang hrang kan
tih ve mai theih ang hote hi i han sawiho
dawn teh ang le. Chungte chu :-
1) Double Crop Farming (Kum khata
thlai vawihnih chin ): Loneitu/Huan neitu
in kum khatah thlai chi hnih a chin ]hin
sawina a ni a. Dan tlangpuiin Buh ching
- 13 - -
ZORAM LONEITU
-
ramah a remchang bik a. An thlai chin ]hin
tlangpui chu hetiang hi a ni.
e.g :
1) Buh - Bawrhsaiabe
(April-October) (November-March)
2) -do- - Tel An]am
3) -do- - Wheat
4) -do- - Zikhlum
5) -do- - Behliang
2) Multiple Crop Farming (Kum khata thlai chi hnih aia tam chin dan):
Thlai chi hnih chauh nilo a aia tam emaw; Mi pakhatin a ram chu hmun hrang hranga
]hendarhin, ]um khatah pawh thlai chi hrang hrang a chin kual ]hin sawina a ni.
e.g :
Bial 1-naah - Buh - Bekang - An]am
Bial 2-naah - Vaimim - Bekang - Vaimim
Bial 3-naah - Zikhlum - Bawrhsaiabe - Vaimim
3) Relay Cropping (Chatlak lova thlai
chin) : Hemi ah hi chuan Loneitu in chatlak
lova kumtluana thlai a chin ]hin sawina a ni.
Dan tlangpuiin, thlai huan atana hman
bikah an kengkawh ber ]hin a. Hetiang anga
hma lakna hmunah chuan thlai pakhat an
seng hunah chuan a dawt leh a mi chu a lo
]iak fel vek tawh ]hin. Buh chinna ang ah
chuan kenkawh a ni vak lo,
e.g Vaimim, Bekang, Bawrhsaiabe.
4) Crop Rotation (Thlai chinkual
sawina a ni): Hemi ah hi chuan Multiple
emaw Double Crop te nen a kalhmang a
inang tho nain, Loneituin a ram chu
]hendarh chuang lova, thlai a chin kar thlak
]hin sawina a ni.
5) Mixed Farming : Hemi hi chu, thlai
chinna hmun a ranvulhte sawina a ni. Kan
ramah pawh hmuh tur a awm ve ta nual
mai. Ran leh thlai te hi in kamki, in
ringtawn an ni a. Ranvulh - Ar, Vawk,
Bawng vulh ]hin hote zun leh ek chu thlai
tan chaw]ha tak a nih avangin, thlai a ]hat
duh bakah, Lei]ha - thlai tan an pe chhuak a.
Ranvulh a]ang pawhin sum a hai luh theih
avangin a man hla em em a ni.
6) Single Crop Farming (Thlai chikhat
chauh chinna) : Hetiang hi chu kan ramah
hmuh tur a awm ve lova. Kan ]henawm
state Assam a Thingpui huante, }helret te,
Coffee te leh Serthlum emaw Balhla emaw
an chinna hmun ang sawina a ni. Leilet leh
Tlangram lo-a Buh chauh kan ching ang hi a
- 14 - -
ZORAM LONEITU
-
nilo. Thlai kumhlun chi leh reitak dam thei
hote hi an ching ber ]hin.
7) Commercial Farming (Sum chang
tur atana thlai chin) : Hetiang ho hi chu
khawpui lian leh mamawhtu an tamna
hmuna hralh tur a tamna hmunah an uar
bik a. Thlai ]henkhat, kumhlun lemlo tur
ang chi - e.g Alu, Sawhthing, Bekang, Aieng
etc. ho hi an ching deuh ber.
8) Intensive Farming (Tlar fel tak
siam a thlai chin) : Mamawhna a nasatna
hmunah hian hun bi tuk lem lova thlai chi
hrang hrang chin kual ]hin sawina a ni.
9) Extensive Farming (Tamtham leh
hmun zau tak awmna hmuna lo neih) :
Mimalin ram zau tak an neihna hmun,
mamawhtu tamna hmun leh a hralh
awlsamna hmun ni bawk si ah, kum khatah
thlai pakhat aia tam chingin, thlai dang
nena chawhpawlh miah lo in an ching ]hin.
Hetiang hmunah hi chuan, thlai ]hal khat
daih chi ang chauh an ching ]hin.
10) Market Garden (Truck Garden)
(Sum chang thlai chinna) : Hetiang anga
hmalakna hi chu, mamawhna hriatsa emaw
order (contract) a nih vangin emaw an
ching]thin a. Ni hnih khat leka vuai leh mai
thei tur ang chi chu an ]hing ngailo.
Hetianga thlai chin hote hi chu seng a nih
rual rualin hralh leh a ni nghal ]hin a.
Chuvangin, khawpui lian hnaih ah a awm
ber ]hin a. Hmun fianrial ah leh lam hla
deuhah chuan an ti ngai meuh lo. Huan
siamtu te pawh hian a hralhna tur hresa a
ching an ni ]hin a. An thar chhuah lei duhtu
turte mamawh ang kha an thlai chin a nih
avangin, thlai chin bik pawh a sawi theih
meuh loh. Dan naranin thlai thar hma chi a
ni tlangpui ]hin.
11) Subsistance method (Mamawh leh
chak zawng chinna) : Hemi ah hi chuan
thlawhhma latuten kal hmang mumal nei
lemlo leh thlai chin tur bik pawh awm
chuang lova thlawhhma lak hi a ni a.
Tlangram lo kan neih dan hi a entirna ]ha
tak a ni. Dan naranin thlai chin bik neiin,
chu mi karah chuan a remchang ang apiang
an ching mai ]hin a. Ei bo bar a tam a ni
deuh ber ]hin. Lehkha thiamlo pawhin an
tih theih mai a niin, tualchher hmanrua
hmanga enkawl a ni deuh ber bawk.
12) Green House (Tuk chawp huan) :
Hetiang anga hmakakna hi chu ram
changkangah hmuh a ni deuh ber.
Inchhawng emaw, in chhungah thlai chinna
siam a ni a. Darthlalang emawa a chung
chhuah vek a ni ]hin. Thlai mamawh ang
zelin a chhung boruak chu khawl hmanga
Control (thunun) a ni a. Eichawp thlai
chinna a ni deuh ber bawk. Heng a]anga
thlai thar chhuah hote hi Forced Vegetable
an ti a. Tuk hnih thlai ti te pawhin kan
sawi thei bawk ang chu.
Henghote hi thlawhhma lak dan
tlangpui chu a ni a. Heng lo pawh hi sawi
tur a la awm nual. Mahse, kan tan a ]angkai
- 15 - -
ZORAM LONEITU
-
loh bakah a hmunhma kan neih loh avangin
sawi tello ila. Heng kan tarlan a]ang hian
kan ram (huan) a zirin hmalak dan tur chu
rem kan ruat thei ngeiin ka ring a ni.
He mi bakah hian hma kan lak dawna
kan hriattur ]ul ]henkhat tar lanna lo nei
ila. Chung te chu :-
1) A hmun thian dan : Kan huan lo ram
chu awih pang chhengchhe lutuk a ni tur a
ni lo. Kan ramah hi chuan Hmarlam hawi
ramah hian thlasikah eng a hmuh tlem
avangin duhthu a sam tawk chiah lo a.
Chhimchhak hawi mual inkhawh chi a ]ha
bera hriat a ni.
2) Inkalpawhna :A ]ha berah chuan
Lamlian kawngpui kam, khua a]anga hla tak
nilo thei se. Kawngpui a awm ]hat chuan hla
deuh pawh nise a zia awm. Hmun kilkhawr
leh kawng mumal a awm loh chuan a thiar
nan tha leh zung a hek bik tih hria ila.
3) Thlai chin tur thlan dan :
4) Mipui mamawh dan en chungin
thlai chin tur thlan nise.
5) Chhungkaw dinhmun a zira hma
lak thiam tur a ni.
5) Kan lo/huan a hlat dan a zirin thlai
chin tur thlan fimkhur tur a ni.
Awlsam tak leh senso tam lova kan
tharchhuah te lakna, dahna leh venhim na
tur atan kan hmuh zung zung theihna tur
hmun nise a duhawm leh zual ang.
- 16 - -
ZORAM LONEITU
-
HIMACHAL PRADESH FARMERS TOUR : 2003 (REPORT)
F. Lalthanzama
N. Vanlaiphai
Kum 2002 lam atana lo ruahman tawh, rokhawlhna avanga 2003-a zin tura ruat zingah
hotute duhsakna chu vanneihthlak takin ka dawng ve mial a; min duhsaktute chungah leh he
programme min buatsaih saktu Mizoram sorkar chungah lawmthu ka sawi hmasa duh a,
fatlum duat taka min duattu kan hruaitute chungah pawh lawmthu sawisen loh kan nei.
Report pe tur hian ka insit em em rualin ka lawm hle a ni.
Kan zinnaah hian Punjab-a kal turte
leh Delhi-a Krishi Expo 2003-a tel turte nen
kan vaiin mi 41 kan kalho a. Mi leh sa kan
kimin a hlim thlak hle. Kan kalna lah chu
Thlawhna (Air) lo kah chuan zin
buhchangrum a ni ngawt mai. Train
Reservation sathliah mai ni lo, a Boggy (a
bawmpui) in kan luah rup mai a, tuma chim
buai lohvin, a kawngkharvengtu atan a kan
dah sipai rinawmte nen tu mitmei mah
veng lovin kan zin a ni a; a hmin sa ei
nghakin A duh leh a mu a, a duh leh a
]hu a...” tih hla ang mai kha kan ni ta ber
awm e. A nuam viau a ni ang - ]henkhatte
phei chuan chhungkuaa pem an rawt hial.
Nawhlung tur ngawt lo buaipui a, rel kawng
sir rora, Buara khat dawna lo rut, thil
pawimawh ber ang mai a ]hiante khai tir ta
mai mai tawk kan awm mek bawk.
Himachal Pradesh-a kalte hi kan
vaiin 10 (sawm) kan ni a. Heng mite hi :
1) Pu James Lalsiamliana,(Leader)
2) Pu Lalramenga, Vaphai
3) Nl. Lalhmangaihi, Baktawng
4) Nl. Lalthangmawii, Khumtung
5) Pu Lal]ana, Kepran
6) Pu Liansawta, Pehlawn
7) Pu F. Lalthanzama, N. Van laiphai
8) Pu Rindika, Khawpuar
9) Pu Lungmuana, Tengtawng
10) Pu Remmawia, Lenchim
Kan zinga lo tel ngei tura beisei
Pu Silthanga, Darlawn erawh chu a man
tirtu ang deuhvin a absent ta hlauh a ni. Kan
inhmuh danin Group dangte huat thu ni suh
se, keiniho hi kan chhangchhe lo berah kan
in ngai a, a dik lo thei bawk. Mahse,
changtlung tak chu kan ni e.... Pu Sawta, a
awrawl a]ang ngawt pawh a Evan ni awm
tak, Counsellor ]hami ang maia thil reng
reng a hauhuk kaia chhui mi, Volume II daih
hial tura zawhna chhang ] hin te. Pu }ana,
Ngawidawh peih tak mai, engmah sawi ]ul
ti lo mai, listener ]ha lutuk kan nei te. Kan
nula te pawh mutbo san uihawm tak an lo
ni leh zel te. Pu Maenga, thlen chin apiangah
Cowboy rualho hun laia Scout ang maia
chhehvel hriat kim tum tak te, Pu Dika, a
hming ang maia ngaih dan chher mi te, kan
hotupa ber pawh cool taka rorel mi kan han
nei leh zel te hi changtlung tak chu kan ni.
Chu chauh a ni lo, Nuho ]awng]ai hla ang
- 17 - -
ZORAM LONEITU
-
hrimin kan haw lam ip pawh a puar lian hle
a ni.
Kan kal dan tlangpui chauh han
tarlang ila : Dt. 10.3.2003 dar 4:00 PM ah
Capital Travel-in kan chhuak a, 11.3.03 dar
11:00 AM ah Guwahati kan thleng a,
zankhat kan riah hnuin chhun zan zawmin
Train-in Dt. 14.3.03 dar 1:15 AM ah New
Delhi kan thleng a, zing khawvar hmain
Motor tein kan chhuak leh a, Haryana State
leh Punjab State te pal tlangin Himachal
Pradesh ah kan lut a, kan tum ber Solan
hmun/khua chu 14.3.03 dar 1:00 PM ah kan
thleng ta a ni. Kan Driver a felin Motor
khalh a thiam bawk a, kan nulate phei
chuan an hmu tai hman hial awmin kan
hria, kawngtluanin Tape Cassettee kan
ngaihthlak lah chu Kuki-Kuki-kuk-kuk” tih
ngawt mai a ni a, lunglen umbo nan hrim
hrim a siam a ni awm a ni. Thil danglam tak
chu Mizoram ah chuan Motor horn ri hi a
tut or a pawt a, kan zin kawngah chuan a
ngiau ]awk ]awk a ni ber mai.
Solan khua/hmunah hian Horti-
culture University kan tlawh a, Horticulture
Extension Education Officer-in min lo
dawng sawng a. An thlai ]henkhat (i.e. Kiwi
leh Stone fruits) leh pangpar enkawlna
hmun bik Greeen House te min tlawhpui a,
hetah hian pangpar chi hlang (pure seed)
an siam chhuah bik te min entir a. Anmahni
thar ngei a]anga an Jam siamte, thlai lam
enkawl dan ziaknate min hmuhtir a, kan
leisak bawk a, an chhuang hle in ka hria.
He University-ah hian Mizo zirlai
mipa 2 leh hmeichhia 1 Electric Veng nula
fel tak mai an lo awm a. Pu Maenga'n min lo
phawikhalh leh hman avangin biak chak hle
mah ila chance ka nei ve ta lo a ni.
Thil tam tak enna hmun leh hun kan
nei lova, Apple chinna hmun Kinore te
Grape chinna hmun te tlawh theih a, a chi
han hawnte pawh a chakawm nen hun kan
nei ta ngang lo chu pawi ka ti tak zet a ni.
Amaherawhchu, Kiwi leh Stone Fruits an
chin, uluk lutuk a an enkawlte erawh chu
kan en a. Kiwi hi HEEO-in a sawi danin New
Zealand a]angin India ramah a chi lak luh a
ni a. Solan-ah hian 1986 a]angin an ching
]an a, tunah chuan an state sum hnar pui
berte zingah a ]ang phak tawh a ni. Kum
tinin theirah a]ang ringawtin Rs. 400 Crore
leh thildang a]angin Rs. 500 Crore an lei
ziah a ni. Kiwi hi New Zealand ram National
Birds hming chawia a hming (Kiwi) hi
phuah a ni a, a phun dan chu a tlarin
16ft-18ft vela inhlatin, a nu chi pakua dan
zelah a pa chi (kung) pakhat phun zel tur a
ni. 400M Above Sea Level ah chin theih a ni.
Kung khatah 1 Qtl a thar thei a, 1 Kg chu
Rs. 100/- man a ni. Iron, Phosphorus leh
Vitamin C a pai tam a, thei hrisel leh tui tak,
taksa mamawh tamna a ni. Khawvel
ngaihhlut tak a ni awm e.
Thlenin lam leh zan riahna buaithlak
deuh avangin Shimla a zan riak turin tlai
lamah kan chhuak leh ta a. Shimla chu zan
6:30 PM ah kan thleng a, Hotel Madhuban
- 18 - -
ZORAM LONEITU
-
ah kan thleng a, mi pakhat tan zan khat riah
manah Rs. 100/- sen a ngai hial a ni.
Dt. 15.3.03 dar 10:50 AM velah Delhi pan
turin zing kara Shimla khawpui kan fan
kual hnuah kan chhuak leh a, Delhi chu zan
thimah kan lut a, Mizoram House-ah kan
]hiante Delhi-a chambangte nen kan inhmu
khawm leh ta a ni. Zanriah kan ei laiin
Addl. S. P. Lianmawia S/o S. T. Rualyapa
Ex. Minister fapa, Delhi-a Traffic lam thila
training mek nen kan inhmu hlauh mai chu
a va lawmawm em!! A chhan chu Mizoram
House-ah hian Room a khat hle a,
Dormitory-ah pawh chhuat khat tlatin kan
]hiante an lo mu khat tawh a lo ni a,
Pu Mawitea hian Room No. 105-naah a
kianga riak ve turin min sawm a,
tlawmngaih chhuah pawhin ka ]ang der
phal ta lo a ni. Pu Maenga nen tui takin kan
riak ta chu a lawmawm danglam hle a ni.
Dt. 16.3.03 Sunday zing inkhawm
tuma kan insiam mek laiin Krishi Expo
en/chhim tura chhuah a ]ul leh ta zawk a,
hemi ni hian an khar tawh dawn avangin
Pathianni lo ang maia hun kan hmang ta
chu inthiam lohna a lian ru duh hle. Krishi
Expo kan va tlawh hian vanneihthlak takin
Expo 2003 buatsaihtute (NEC) nen
interview min lo neihpui a, Questionaire
type a ni a, a ]angkai phian awm e. He
hmunah hian state hrang hrangte an in pho
chhuak hlawm a, mit a tlaiin ngaihtuah a ti
tam a, rualawh a na duh khawp mai. State
changtlung leh upa a nihna a lang chiang a,
hna an thawk tak tak a ni tih a hriat a, tunlai
thiamna Scientific method chu Agriculture
ah leh Industry ah an seng lutin chaw nghei
loh an tum zia a ti lang chiang hle. Hei hian
min cho hlein ka hria. Ka ngaihtuahnaah
chuan Kan ramah pawh lei chunglang
kephah pil lekah heng hi kan thar thei,' tih
hi a ni.
Chawhnu lamah Sight Seeing kan nei
a, Indira te chhungkaw chenna in kan tlawh
chuan thinlung a khawih hle. Dt. 17.3.03
chu shopping nan hun kan hmang a, Dt.
18.3.03 zing lam dar 6:45 ah Hamara Desh
lam panin kan chhuak leh ta a ni. Dt. 20.3.03
chuan Guwahati ah kan cham a. Sight
Seeing neiin Zoo kan tlawh a, Dt. 21.3.03
zing ruahsur karah Aizawl lam panin kan
chhuak leh a, Dt. 21.3.03 zan dar 11 PM
velah Aizawl chu him tak leh hlim takin zan
thla eng hnuaiah kan lut a, naupang zin,
mahni kawtchhuah thleng ang maiin kan
hlim a, kan hotupa phei chu Silchar a kan
awm laiin (ka zui ru a) a Pamela nen an lo
in bekbawr lo niin, tui lo lum sak a tiam ni
maw? Silchar leh Aizawl inkar chu a bula
awm a nuam thar lehzual hle a, in lam
a]anga rawn tihlimtu kha chawimawina
dawng tlakah kan ngai. Aizawl veng hrang
hrangah kan ]hiante chu thlah kual zelin
inthlahlel tak leh kum thar lama SIKKIM
lam fangho leh turin kan in mang]ha ta
hlawm a ni.
- 19 - -
ZORAM LONEITU
-
Comment:
l. Farmers Tour-a zin a hlawk thlak hle a,
sorkar leh Department ten buatsaih zel
thei sela a duhawm tak zet a ni.
2. Sum sen a hautak in zin a hautak hle a,
hlawk lehzuala Tour neih dan kawng
awm thei sela, entirnan : Workshop,
field trip leh observation angte leh
mahni kut ngeia thil tih neihte a
hlawkin a rinawm.
3. Mi State thil kalpui dan hmuhin a
rualawh thlak em em a, mahni state a
apply ve turin mipui, Department
concern-te leh ministry ]anho leh
thawhho dan kawng zawn zel hi kan
ram develop-na bul tur pakhat a ni ve
ngei ang.
4. Kan rama kan thlai chin dan pangngai,
Hualngonu leipui nei system hi tih
danglam nise, kan Scientist ten kan ram
leilung leh boruak leh humidity milin
kan thlai thar theih zawngte endikin
kan ram hi Area/Zone hrang hrangah
]henin chung Area hrang hrangah
chuan kan thlai chin turte min ruahman
sak ta se : heng thlai hrang hrang - Alu,
Sawhthing, Hmarcha, Vaimim, Vaihlo,
Serthlum, Apple, Grape, Sapthei, Buh,
Tea, Coffee etc. te hi ruahmanna fel tak
siamin ching ta ila, Mizoram chhung
chauh nilovin ram pawn thleng pawhin
awmzia a nei thei ang a, NLUP-a
]henawmpa Trade thlan ang ang kan
thlang ve ngawt kha chuan
in]amchhuahna a siam nghal a, tun aiin
kan product hi sang ta lo pawh nise
khawchhak pa leh khawthlang pa kan
indawr ang a, hmar lam a mi chu chhim
lam a miin an supply ang a, mahni thlai
thar pawh kan tha sen ang phu tawkin
rate kan insiam thei tawh ang. Mahni
thlai thar pawh rate kan insiam thei lo
leh Vai kal tlang lova kan hralh thei lo
dinhmun hi kan kalsan hun a
nghahhlelhawm hle.
5. Kan ram leilung hi ]angkai lehzuala kan
hman theih nan leh thlai rah/anhnah
kan hnianghnar theih nan tui hman
]angkai dan kawng dap uar nise, hei
hian phai lama sum kir tur a veng thei
ang.
6. Kan thei rah/thlai tharte phai lama an
dah ]hat hnua man to taka kan lei leh
]hin hi Mizoramah Cold-Storage awm
sela chuan a tihbo theih a rinawm.
7. Himachal Pradesh-te angin kan ram
leilung luangral tur ven nan Terrace
siam uar ila, sorkar ]anpuinaah innghat
hmasa lovin leh ]anpui ngai leh tlakte
chauh puih nise. Kan hmazawnah dik
tak leh rinawm taka kan thawh theih
chuan State intodelh leh changtlung
takah kan in hlangkai ngei ang.
ZORAM LONEITU
-
- 20 - -
MAUTAM HI ENG VANG NGE?
K. L. Buatsaiha
SMS (PP)
DAO’s Office, Kolasib
Zoram Loneitu Janaury - March 2003 chhuakah khan Pu Changkima khan Mautam hi
Thil danglam tak, a chhan hmuh chhuah theih loh” niin a rawn sawi a. A dik a, thil danglam
tak zawng a ni ngei mai. A chhan leh avang hriat harsa lai tak chu Mau a lo rah a, Sazu an lo
pung ta chiam mai hi a ni a. Engpawh nise, thlai venhimna lam (Plant Protection) thlirna
a]angin han sawi ve ]ulin ka hria. Midangte pawhin an la rawn sawi duh ka ring. Kum 49 dana
Mau a rah ]hinte leh Lev. 25: 8 thua kum 7x7 =49 han tihte hian inlaichinna a neih leh neih loh
chu Theologian leh zawlneite lo chuan kan sawi ngam lovang a. Mautam kum hian Sazu a lo
puang a, chu chuan lova buh ding lai an suasam ]hin a ni tih hi chu pawm dan tlanglawn ber a
ni.
Sazu chang ni lo Khau te,
Thlangdar/Thangnang te, Chengkawl lian
thlengin a puang thei a. Hengah hian
inthlahchhawnna lam thil leh boruak Sik
leh sa (genetic & environmental factors) te
hian kawng ro an su thei a. Mautam leh
Sazu puang pawh hi National Plant
Protection Training Institute (NPPTI)
Hyderabad-ah khan Rodent Specialist Dr.
Mohan Rao-a hovin an zir nasa tawh ]hin a.
Mizo Upain, “Sazu in Maurah/ Maupar an ei
a, an pung thut mai a ni,” an lo tihte pawh a
dik ber loh zia an finfiah a. Mauparah hi
chuan chaw chi khat (nucleo protein) a
awm ve an ti chauh a ni.
Kum 1959 Mautam kum khan Reiek
khua chuan beihpui (Rodent Control
Campaign) an ti nasa mai a. Zau Ou
(Var/Compact) deuhvin thlawhhma an ]heh
a. Favang laiin lo an hung a, mau phel
phawk phawkin, a awng laiah Vaithang &
Thangchepte an kam a. Khawtlangin sazu
tur chah ni an siam a, Agriculture
Department-in an tihpui ang thlapin r
(Zinc phosphide) an chah a. Buh a vui ]an ta
tih a]angin thlam leh bukah riakin
theihtawpin khawtlangin ]an an la a.
Tichuan Reiek khua chuan kha mautam
kum khan buh kham an thar a. Buhseng lai
chuan a chhehvel khuaa (Ailawng,
Rulpuihlim, Chungtlang, Lungdar ‘W etc.)
laina leh ]henrualten buh an sengpui
hlawm a. Heng buh tharte hi sorkarin a chi
atan ]hahnem tham tak ]in 1 ah Rs. 7/- zelin
a leisak hlawm a ni. Pu Changkima sawi
anga a hmawr hmin lai chiaha bo ta duak hi
chu a thleng lo a ni. Sazu chu a tam teh
meuh mai, suat lah an suat nasa. Buh pawla
Sazu vuate zan khatah mi pakhatin 200-300
an vaw hlum ]hin.
Hmun tam takah buh vuih hma
pawhin sazu hian buh kung hrim hrim
pawh an seh ]hin. Sazu leh Rodent kan
tihho Chaichim, Chhimtir, Thehlei, Chepa,
- 21 - -
ZORAM LONEITU
-
Sihal, Ui etc. te hi rannung ninhlei tak an ni
a. An ha a zat avangin an ei aiin an seh
chhiat a tam fe zawk. (“Rodent” awmzia chu
“Gnawing teeth Ha innawt za reng mai”
tihna ang deuh a ni) Sazute hian thil an seh
an seh loh chuan an ha chung lam leh hnuai
lam hi a ]hang seiin a insulpel daih thei a,
chuvang chuan an she chhiat hrim hrim hi a
tam em em a ni. Sazu hi rannung inthlah
pung chak tak mai an ni a, sazu pui hian
kum 1-ah no vawi li 6 zelin (a nu ‘F’ 3, a pa
M 3) a nei hman a, tichuan kum khatah
chuan :
Hetiang taka an inthlah pun chak
avang hian mautam kum lo pawhin ven leh
suat (Rodent Control) hna hi thawh ve reng
a ngai a ni.
Zu in (House rat - R.rattus) aiin ram
sazu (Field rat R. bengalensis, etc.) te hi an
inthlah pung chak zawka sawi a ni bawk.
Kum 2007-ah chuan Mautam kan lo
ring lawk (predict) leh ta a. Agriculture
Department pawhin hma a la ]an tawh a,
khawtlang ]anrualna (Community
approach) a pawimawh a ni. Sazute hian
hmelma (Natural Enemies) an nei ve ]euh
va, Rul, Mu chi hrang hrang, Chhimbuk te,
Sihal, Ui, Zawhte, etc. Nunphung
pangngaiah chuan heng Natural enemies”
te nen hian inbuk tawka pung hluai lo tur
an ni. Chuti pawh chuan Sazu (Rodents)
avanga kan hloh hi kum tin 10-20% chu a ni
hrim hrim a.
Chuvangin Mautam dawnah phei
chuan ]an i la ang u. Tûr (Poison Chemical)
chi hrang hrang, thang, mangkhawng,
hnawhtawt chi te hmangin sazu i suat ang
u. Thlawhhma leh huante hneh taka
thlawhfai (clean cultivation) hian nasa
takin kawngro a su bawk.
ZORAM LONEITU
-
- 22 - -
THEIRAH PUAKKEK/KAK
Lalrinsangi
Facilitator
Ser emaw thei (Cherry, Tomato, Theifeimung, Theibuhfai, Neimbu, Selthlum etc.) rah
puakkeh hi thlai leh thei zawrh chi ho ah chuan thil pawimawh tak a nih avangin, nihphung
ang lo tur a lo awm ]hin a nih avangin, an hlutna za zela 75 lai a ti hniamin an hlauh theih a,
thei rah puak keh hi ei atan a lo tlak loh a, hralh tur pawn hlutna an nei tawh lo a ni. Hetiang a
an lo puak keh hian natna leh rannung ten an ti chhe zui duh bik a, hetia natna an lo vei tawh
chuan an hlutna a tla hniam tial tial a chingtute tan channa nasa tak a thlen ]hin a ni.
1. THEIRAH PUAK KEH CHHANTE:
Thei rah puak keh chhan hi thil tam
tak vang a ni thei a, a ]hen pawimawh deuh
deuh te chu.
a) Sik leh sa vang te, inthlah chhawn
thilte, lei]ha/chaw ]ha an mamawh ang
tawk an hmuh loh vangte a ni tlangpui.
(i) Khaw lum tak (40
O
C), boruak hnawng
awm lohna, thli lum leh ro si leh thli na
tak awmna hmunah ruah nasa tak
surin a zui emaw, tui pek leh vak
emaw hian thei huan hmuna thei rah
puak a siam duh bik niin hriat a ni,
chung thei puak duh bikte chu
Theibuhfai, Theifeimung, Tomato,
Cherry leh Neimbu lam chi te an ni.
Thei rah ]han laia tui an mamawh ang
tawk an hmuh ]hat loh hian thei rah a
lo sak bik a, a kawr a ]hang thei lo a,
thei rah chhung kha tui han pek leh
khan an lo ]hang leh si a, an lo innek
sawr a, a lo puak keh ta ]hin a ni.
(ii) Theirah puak keh hi a chhan dang leh
chu inthlahchhawnna lam thil a ni a,
thei rah chhungril a thei chi hormones
awm te hian thei rah kawr ]hang tur a
]han tur angin a ]han tir loh chuan an
lo chang a, thei chhung lam khan a
kawr a nek ta vak a, a kawr a lo fan
thei tawh si lova, an lo puak keh ta
]hin a ni.
(iii) Thei rah te an lo puak kehna chhan
awm thei bawk chu, thei chi (variety) a
zir a ni thei bawk a, tin, an
inthlahchhawnna lama thil danglam
bik a lo awmin a awm thei bawk a, thei
chi ]henkhatte chu puak keh duh bik
te pawh an awm a, ]henkhat chung
puak keh duh bik te chu:
Theihai - Amin price,
- Dashehari,
- Nisar pasah,
Balhla - Harichhal leh
Rasthali
Theifeimung - Dehradun (27.4%);
- Muzaffarpur (16.8%)
- Seedless No.1 (16.7%)
ZORAM LONEITU
-
- 23 - -
Citrus - Italian lemon (31.8%);
Eureka (28.8%)
Seedless (25%);
Malta (21.3%)
leh Columbia (20%).
Theibuhfai - Dholka,
Chola selection-1 (64.1%)
leh Surakh Anar (63.9%)
Tomato - Marglobe leh Bonny best.
Tin, hriat tel reng tur chu thei te hi
Sik leh sa duhthusam, chaw ]ha leh
inthlahchhawnna chi ]ha nei vek chung
pawhin an puak keh ve thei tho bawk a ni.
(iv) Thei tana chaw ]ha Potassium,
Calcium, Zinc, Boron, Copper leh
Manganese te hi an ]han laiin an
pawimawh em em a, hengte hi an
kham khawp an hmuh loh chuan thei
rah puak hi a awm thei bawk. Mithiam
ten an sawi danin Serthlum chite,
Theifeimung, Theibuhfai leh Balhla ah
te hian chaw ]ha kan tih mai zing a mi
boron leh copper te an kham khawp
an hmuh loh chuan an rah a lo puak
duh bik a, heng chaw ]ha te hian thlai
chhung lama an ]han len nan leh ]ha
taka an rah chhuah nan a thlai peng
hrang hrang te hnathawh a pui a,
chuvangin, heng chaw ]ha hi an
mamawh tawk an hmuh chuan thei
rah piangsual turte a veng a ni.
(b) A chhan dang awm leh theite chu lei
chhung lam a hnawng awm, Sik leh sa
inthlak nasa lutuk te, natna hrik kai vang te
leh hliam an tawrh vangte a ni thei.
(i) Khawro laia boruak lum tak hian thei
rah ]hanna a ti tawp ]hin a, chu chuan
thei rah kawrte a ti khauh a, an lo
]hang thei ta ]hin lo a ni. Hetiang hnua
ruah a lo sur leh vak emaw tui pek leh
thut hian thei chu an lo ]hang leh ta
vak a, a kawr a lo sak tawh si a, an lo
puak ta ]hin a ni. Thei a lo rah hmin lai
leh a lo puitlin laiin hetiang a lo awm
hian an puak keh duh bik.
(ii) Thei kawlawm ]henkhatte chu puak
keh duh bik an awm a, entirnan -
Dashehari theihai hi Meleplium chi
nena kawlawm in an puak keh nasa
bik a, mahse, Ambelavi nena kawlawm
chuan an keh tlem bik a ni tih hriat a
ni.
Hetianga thei kawlawm inmil
lo hian thei rah tla a siam nasa a, tin,
natna chi hrang hrang te a siam bawk
a, theikung an hrisel lo a, an lo puak
keh duh bik bawk.
(iii) Thei rahte hmanrua emaw thil dang
hmang a kan hliam palhin thei rah
puak keh a awm thei bawk a, chumai
bakah hliam an tawh chuan natna hrik
chi hrang hrang - Aspergillus,
Pencillium leh Rannung ten an bawm
duh bik a, natna an tuar hma ]hin. Tin,
thei rah tla leh ]awih a siam nasa bik
bawk.
ZORAM LONEITU
-
- 24 - -
ENKAWL DAN :
(i) Thei huan enkawl : Thei huan te
uluk taka enkawl ]hin tur a ni a, entirnan, a
hun taka hlo tihfai te, lei]ha pek te, tihfai
]hat te leh thei zar thlak ]hin te hian thei
rah puak keh hi a veng thei a. Tin, kumtluan
a tui pek uluk hian thei rah a veng him
bawk.
(ii) Thei lo ]han ]hat nana damdawi
]henkhat 2,4-D (20 PPM), NAA (10 PPM),
GA 3(40 PPM) leh Ethel (250 PPM) te hian
thei ]henkhatah chuan an puak keh tur a
veng a, heng damdawi te hian thei kung tar
hun tur a veng a, thei rah kawr te a ti nem
bawk a. Pant Lemon (Nimbu) thei chi ah
chuan thla thum dana NAA 20PPM/GA 250
PPM/Ethel 500 PPM emaw te a May Ni 15
a]anga kah ]anin thei rah puak tur a veng a
ni tih hmuh a ni.
(iii) Thei rah chhuah hma chiah a Zinc
Sulphate (1.5%) emaw Borax (0.1%) emaw
Calcium Hydroxide (l %) te a kahin a veng
thei bawk.
(iv) Thei rah puak keh tur hi thei an lo
hmin veleh a lawh zung zung hian nasa
takin a veng him bawk.
(v) Thei chi ]ha chi puak keh duh lo bik
te chin tur a ni, chungte chu :
Theihai - Amrapali, Mallika, Kesar,
Sindhu, Alphonso.
Theibuhfai - Bedana, Bosek, Kong,
Jalore seedless.
Serthlum lam - Baramasi, Kagazi, kalan,
chi Hill lemon.
Theifeimung - Calcatia, Seedless,
Hongkong CHES-I.
Tomato - Sioux, Punjab Chhuhara,
Roma, Pusa Ruby.
India ram angah hi chuan thei puak
keh hi kan harsatna nasa ber a ni a, mahse,
a venna hman leh damdawi hman hian eng
emaw chen chu min pui thei a, mithiamte
tan chuan he harsatna sut kian vek dan leh
tih rem dan hmuhchhuah hi chona nasa tak
a tling a ni.
THEI PUAKKEH DAN THENKHAT
LEH ENKAWL DAN :
a) Ser (Citrus) :- Ser lam chi reng reng
a rah puak keh hi Sik leh sa inthlak danglam
thut vang leh tui mamawh ang tawk hmuh
loh vangin a awm thei a, Ser rah te chu a
kual zawngin emaw a kawkalh in an puak
keh ]hin a ni.
Enkawl/ven dan :
(i) A khat tawk a tui tha tak a pek tur.
(ii) Ser rah te a puitlin veleh a lawh vat.
(iii) Borax (20 Kg/Ha.) hman.
b) Theifeimung (Litchi):
Theifeimung chin hian eizawnna kawngah
nasa takin Loneitute a pui thei a, mahse, a
rah puak keh ]hin hian a hlawkna tur leh
hlutna a ti tla hniam ]hin.
Enkawl/vendan :
(i) A hun taka tui pek.
ZORAM LONEITU
-
- 25 - -
(ii) Boron 0.4 % a an lo rah ]ana kah tur.
(iii) A rah te lehkha a tuam.
(iv) NAA (40 PPM) a an lo rah chhuah
hma chiah leh an rah chhuah hnu
chiah a, a kung kah.
c) Theibuhfai (Pomegranate):
Thei rah puak keh ]hin hi theibuhfai
ah hian a nasa in a buaipui awm hle a, an
puak keh dan hi a vangzawng leh a ngil ten
a ni ber a, hetia an lo puak keh chhan hi tui
an hmuh mumal loh vang leh boruak vangte
a ni a, hun rei tak chhung khawro hnu a
ruah nasa tak sur emaw tui pek thut te hian
an mamawh Boran a ti bo ]hin a, hei hian an
rah a ti keh ]hin a ni.
Enkawl/vendan :
(i) Tui mamawh ang tawk an hmuh
theih nan a, a hun taka tui pek ]hin
tur.
(ii) Thei huan uluk tak a enkawl.
(iii) An rah chhuah lai a Boran 0.1% a kah
tur.
(iv) Thei rah te a hmin veleh a lawh.
(iv) An rah ]han lai a Calcium hydroxide 1
% a kah.
d) Tomato :
Tomato rah te hi fur laiin an puak
keh duh bik a, an keh dan pawh a kual
zawng emaw hmunkhat a]anga puak in an
insem darh ]hin a. Hetia an puak keh ]hin
nachhan te chu, leia tui hnawng duh ang
tawk awm lo te, thli ro tleh, khaw lum lutuk
leh Boron an tlakchham vang te a ni.
Enkawl/vendan :
(i) A rah te an hmin hma a lawh.
(ii) A chi ]ha chi chauh chin, entirnan -
Sioux, Roma emaw Pusa Ruby.
(iii) An rah ]an tirh hun lai leh an ]han
laia Borax 0.4% a kah tur.
NAA - Naphthalene acetic acid
Ga - Gibberelic Acid
Source - Intensive Agriculture, Jan-Feb. 2003
ZORAM LONEITU
-
- 26 - -
BROCCOLI }ANGKAINA KAN
HMUH CHHUAH THAR
Lalrinliana
D.A.O. Aizawl.
Taksaa Cancer hrik pung hluai tur lo dangtu (indole) bakah Broccoli chuan damdawi hlo
chi hrang hrang, Betacarotene, Calcium, Potassium, Iron, Magnessium leh isothiocyanates te a
pai a. Hengte hian enzyme chi khat, taksa in hrik/natna (Cancer) a do theih nana puitu chu a ti
chak a. Chung enzyme te chuan Cancer, Diabetes (Zunthlum), lung natna, ruh mawih leh thisen
sang lakah taksa an ven theih avangin an pawimawh hle a ni.
Broccoli chuan Vitamin A, B leh C a ngah bawk a. Heng Vitamin te hian taksaa natna chi
hrang 60 aia tam thlen thei (Free radical) lakah mi a veng thei bawk.
Hetiang lam zirtute chuan Broccoli ah hian Chronium a tel ve tih an hmuchhuak bawk a.
Chronium chuan mi ]henkhat an puitlin dawn lai vela zunthlum vei ]hinna lakah a veng thei
tih an hmuchhuak bawk.
-The Telegraph (Knowhow)
2
th
June, 2003
ZORAM LONEITU
-
- 27 - -
SAZU TÛR LEH A HMAN DAN
James Lalsiamliana
Asst. Plant Protection Officer
Dte. of Agriculture & M.I,. Mizoram
Sazu hrai nan hian Tûr chi hnih hman lar deuh deuh an awm a. Chungte chu - Zinc
Phosphide leh Bromodialone te an ni. Zinc Phosphide hi ‘Tûr-dum’ ti a hriat lar a ni a.
Bromodialone (Roban) hi a tlang (cake) a hman chi a ni a, tin, a powder a hman tur chi pawh
a awm bawk a. Tin, tun hnai deuh a]ang khan Bromodialone ang chi sazu Tûr hman ]an a ni
bawk a, chu chu Coumatetralyl (Rneumin) tih a ni. Hemi r hi buhfaite nen a inpawlh sa in,
chah nghal mai theiha siam a ni a, tin, a powder a siam, sazu kawng]uma phul tur chi a awm
bawk a ni.
Tûr-dum (Zinc Phosphide) hi a thawk chak a. Hemi Tûr ei sazu chu Tûr an ei a]anga ni
2/1 velah an thi ]hin. Tin, chawplehchilh a thi nghal maite pawh an awm bawk. Roban leh
Racumin te erawh hi chu an thawk muang a, sazu in an ei a]anga ni 5/6 velah an thi ]hin a.
Amaherawhchu, sazu in hemi Tûr an ei hnu hi chuan, an thih hma chu thil dang an ei peih
tawh ]hin lo a, an pum chhunga thiput reh theilo avangin an thi mai ]hin. r-dum hi mihring
leh ran tan a hlauhawm in thihna a thlen thei a, chuvangin a nazawng in hralh chhuah an ni lo.
Roban leh Racumin te erawh hi chu mihring leh ran lakah an him zawk a ni.
r chah (bait) siam dan :-
1. r-dum (Zinc Phosphide):
r-dum hi sarang ip te tak te-ah, gram 10 leka fun thliah thliah a ni a. Tunhma deuhte
kha chuan a ]inte pawhin a awm ]hin bawk a. Hemi sarang ip khat hi ]hen darh tawh lo in, Tûr
chah (bait) chu hetiang hian siam tur a ni:-
Buhfai/Vaimim fang ) - 480 gms (kg. chanve aia tam lo)
Hriak (Badam/Nihawi/Vawk) - 10 ml.
Tûr-dum (Zinc Phosphide) - 10 gms (ip khat)
500 gms. (kg. chanve)
Buhfai emaw, Vaimim fang emaw chu uluk takin hriak hian bual tur a ni a. Chutah
r-dum chu rual taka kai kim turin phul tur a ni. Hriak hian Tûr hi buhfai/ vaimimah chuan a
bei ngheh tir dawn a ni. Tichuan kan r chah siam chu thirfiante hnih (2) zelin, lehkha in fun
ZORAM LONEITU
-
- 28 - -
tur a ni. Hemi Tûr chah kan siam a]ang hian a chah fun 34 emaw 35 emaw kan siam chhuak
thei ang.
Hriak kan tarlan khawi emaw ber khi
hman hram hram tum tur a ni a, a chhan
chu a rim a na lo a, sazu in an ei duh bik a
ni. An]am Tel hi chu a rim a nat avangin
hman loh hram hram theih nise a ]ha. A
chawhpawlh tur tehkhawng hrang hrangte
hi zawm hram hram si sela. Tin, chaw
chhum hmin tharlam, la saah chuan r hi
pawlh loh tur a ni. A chhan chu Tur chakna
kha chaw sa khan a tihnep ]hin avangin.
A chah fun te te hi thlawhhma leh
loah chuan, vau sirah, hlam 5 (meter 10)
dan vel zelah dah thliah thliah tur a ni a.
Tin, thlawhlai hmun remchangah, a khat
tawka dah bawk tur a ni. Mauthei sahthlau,
sazu vah tlang theih a kaw tlang chhungah
te, lung hnuaiah emaw, thingtuluang
hnuaiah te emaw, changel kawr a khuh
hnuaiahte emaw a chah hi dah tur a ni a.
Nisa em theihah leh ruahtuiin a chiahpiah
theihna hmunahte chuan dah loh tur a ni.
2. Roban Cake (Tûr tlang):
Fun khat hi grm 100 zel a rit a ni a,
hmun 6 a phel thei turin a in rin hrang
thliah ]hin. Sazu ei duh tur in chawhpawlh
sa vek a ni a, phel diat diat in, sazu kaw
bulah te, an kawng]um leh an hmuh mai
theihna tur hmunah te dah darh mai tur a
ni. Kut lawng a khawih mai
ngam a ni a, tin, rannung dangin an ei duh
meuh lo a, ui leh ranvulh dang tan pawh
hlauhawm tham a ei a har a ni.
3. Racumin (Tûr chah):
Fun khat hi gram 100 zel a rit a ni a.
Sazu Tûr leh buhfai leh thil dang inpawlh sa
a ni a, sawngbawl hran ngai lo a chah nghal
mai theih a ni.
4. Racumin Tracking Powder (Tûr
dip):
He Tûr hi sazu kawng]um leh an vah
velna hmun a phul chi a ni a. Hetia an vah
velna a]ang hian an ke leh an hmulah te a
kai a, chu chu an inliah zawngin Tûr hi an ei
tel ]hin a ni. Tin, sazu tui in tur
chah/chhawpah te pawh phul theih a ni
bawk.
Sazu hrai dan:
Sazu hrai dawn chuan Tûr chi khat
ngawr ngawr hi chuan duhthusam a thlen
thei ]hin lo a. A chhan chu r-dum hi chah
a]anga ni 2 hnuah chuan sazu hian an hlau
hman ]hin a. r-dum hlau sazu thi bangte
hrai nan hian Roban (Tûr-tlang) emaw,
Racumin emaw hi hman zui a ]ha. Tin,
Roban (Tûr-tlang) leh Racumin te hi r-
dum telloa a mala hman dawn chuan an
man a to a, chuvang chuan r-dum nen
hian hman kawp hi a ]ha ber a.
Amaherawhchu, in leh a velah chuan r-
dum hi hman tel a ngai lo a, lo leh huanah
ZORAM LONEITU
-
- 29 - -
te erawh chuan r-dum hi hman tel ngei
tur a ni.
Sazu hrai dawn chuan Khawnawt in
emaw, zau khat amite emaw tal in, a huho
a hrai hi a sawt ber a. Mimal in mahni lo/
huan emaw chauh kan hrai chuan, lo hrai
hlum ]euh pawh ni ila, ]henawm a sazu te
kha kan lo/huanah an rawn pem leh mai
]hin a ni.
Sazu chu hetiang hian hrai tur a ni:-
Ni (Zan) 1-na
Tûr tel lo in, sazu tih vir nan, buhfai
leh eitur dangte chu sazu hraina
hmun turah chuan theh darh tur a ni.
Ni (Zan) 3-na
Tûr-dum hmanga chah (bait) siam
chuan sazu chu hrai tur a ni.
Ni (Zan) 5-na
Sazu thi ruang leh Tûr an eibangte
chu khawn/vai khawm a hmun him a
phumbo vek tur a ni.
Ni (Zan) 6-na a]angin
Roban emaw, Racumin emaw in
sazu te chu hrai zawm tur a ni a.
Hetah hi chuan sazu ruang leh Tûr te
hi vai/khawn khawm a ngai tawh lo
a. A ]ul dan a zirin heng Tûr te hi
hman chhunzawm zel tur a ni.
ZORAM LONEITU
-
- 30 - -
AGRICULTURE HI KA NUNNA A NI
J. Lalpuithanga Sailo
A.E.O(Rtd.)
Mihring tungchho a kal reng reng
hian kan nunna chu Agriculture hi a ni.
Nitin eng hun lai pawhin mamawh loh hun
lai kan nei lo, hnam fing leh ram changkang
zawkte chuan an hriat êm êm, avangin
Agricutlrue-a intodelh hi tih makmawhah
an ngai a; ram hmasawnna kan sawi zawng
zawngte hi ti hlawhtling turin a hmasain
Agriculture tih changkan hi a ]ul a ni.
Sorkara thawkte leh nitin kut hnathawkte
rinawm leh taihmak a ngai a ni. Zofaten lal
kan neih hunlai ni zawng zawngah khan
]ampuiah lo chuan hawpkhawp thar loh lai
an nei lo ti ila, kan tisual tam lo ang. Tunah
engvanga heti êm êma intodelh lo a - state
dang thawhchhuah sa ring a kan awm reng,
a bul a]anga in enchian a ngai a ni lo maw?
Rinawmna leh taihmakna tel lo chuan
hlawhtlinna tak tak hi a harsa a ni. Ti thei
ten pawm leh hnuka an khawsak laiin keini
kawla ni chhuak chhiara vaihlenhlo
]henawmte hian mei alh kan en a ni deuh
reng mai lo maw? Min thlahtute mahni
inchawm zo a rinawm taka hna an thawh
avangin tuna keini ]hang]harte hi min rawn
din a ni.
Chuvangin, hnam hruaitute hian min
ngaih pawimawh hle hi a hun hle in a lang.
Mihring kan pung zel a, nitin a kan
mamawh a pung tulh tulh mai a ni. Zoram
hi hectares 21,00,000 vela zau a ni a, chutah
chuan leileta siam theih ram zawl hectares
50,000 zet chu awm a ngaih a ni. Buh thar
theihna tura siam tawh hmun zawl chu
hectares 20,000 vel ni tawh a sawi a ni a,
]uan]ha takin kan bei nasa mai dawn emaw
ka ti a! Tlangram lo kan neih zau lam hi
hectares 10,000 vel a ni tawh a, hna dang
nei loa awmte chu ]an nasat a ngai a ni.
Tlangram lo ah hectare 1 (khat) ah ton 1
(khat) vel a thar ber a, leiletah chuan
hactare 1 (khat) ah ton 2(hnih) a thar ber a
ni, kum 1 (khat) a vawi 2(hnih) thar leh
thlai dang Huairuai/Dal emaw te chin
nachang hre phei ilangin hmunzawl hi a
hlawk êm êm a ni. Mahse, hmunzawl - leilet
siamna hmun hi luikam/ram hniam lam a
nih avangin a thawh a hautakin a lum deuh
zel a ni. Fatu tur pawh hian lo neitute
dinhmun leh harsatna hre pha tak tak hi
loneitu ten kan mamawh chu an ni fo. Fur
lai ngeiin emaw Agricultrue Field Visit-a
thlama zankhat tal riak ten ruahman sak
sela, hulhliap ringawta siam ai chuan an
thlir thiamin ka ring ]hin. Theih phei sela,
helam chi reng reng chu he Department
hian pu selangin a zia awmin ka ring ]hin.
Mahni thawhchhuah nilo a inhrai puar a,
helam chianna nei silo chu - hmanlai kha a
ni tawh lo, ram hmasawn zawk ten
ZORAM LONEITU
-
- 31 - -
Fertilizers an hman tam vei nen, Keini tan
erawh chuan ‘Van a rah’ a ang ta mai si a.
Thlai, Fertilizers a chawm loh kan han sawi
mawi chawpte hi inenchian a ]ha em? Thlai
venna (Insecticides/Pesticides) hman
lohnate chu sawi se a awm ang. Sawi nawn
leh ilangin, ram a harsa tulh tulh a, kan
hmun zawl neih te kuta bawngtuthlawh etc.
ringawt a enkawl ai chuan kan Chief
Minister Pu Denga (R.I.P) huna Bull Dozers
kan hmang thei ang khan ram rem zawng
zawng hi kan vai hma dawn emaw ka lo ti a!
Hetiang hi a ni rih ta si a, thil dangah
pawtpeng loin - tun hi thleng ta sela,
hmasawnna a lang thamin ka ring. Mual
nuam ]ha deuh chu Wet Rice Cultivation-ah
buatsaih zui bawk ilangin, permanent
cultivation khaw tinah tam zawkin kan neih
vat mai ka ring ]hin. Agriculture hna hi
Zoram atan chuan Science hna pawimawh a
ni, namnul mai mai chi a nih loh avangin
rilru tak pawh sen a ngai a ni.
He Department ngei hian hmun rem
deuh deuh zau deuhah chuan Jeepable Link
Road siam turin ruahman a ngai lutuk bawk
a ni.
Mizo mipui hian kan thlir chian a
ngai ngawt mai. Bial tin hi hetiang khawpa
inelna nei thei turin thingtlang lo nei mite
tur thiam a ngai ta a ni; Biocultures te kan
sawi fote hi Zokhaw lam hian hneh taka kan
hman hlan a nghahhlelhawm hle a ni, ram a
phul zel.
Agriculture hi kan nunna a ni, mitin
hi Agriculture tello hian kan nung thei si
lova. Bial tina pawisa semte lam hian min
min khairual sela, nasa takin inel ilangin,
kan intodelh deuh lo ang maw? Thlai, Buh
te a chinna tur ram buatsaih zau a ngai zel a
ni.
ZORAM LONEITU
-
- 32 - -
REMOTE SENSING LEH AGRICULTURE INLAICHINNA
C. Rohmingliana, B.Sc
(Agri), P.G. Dip. In R.S
Remote Sensing han tih hian a huam zau thei hle a. Hetiang hian hrilhfiah han tum dawn ta
ila. Remote Sensing han tiha a awmzia ber chu thil hlawmkhat emaw, thil pianhmang lang thei
chin awm dan mak tak mai, Laboratory-a hmun leh hmuna zir ni lova, hla tak a]anga hriat theihna
hi a ni kan ti thei ang. Heng hming (Remote Sensing) hi tunlai thiamna sang zel (Technology) in a
rawn herchhuahpui a ni a, A chhan chu Satellite te leh Thlawhtheihnate hmangin he kan awmna lei
thla te hi lain, Chung thlalak (imagery leh photograph) a]angte chuan hetiang lama thiamna nei
mite chuan hriatna tam tak an pawchhuak ta ]hin a ni. Tunlai finna leh thiamna chi hrang hrang
]hang chho zel ngaihtuah a, tih hmasawn zelna avangin kum 1960 a]ang khan Remote Sensing hi a
rawn irhchhuak ta a ni.
A tawi zawngin han sawi ila Ni a]anga
eng lokalah hian atom leh molecule vir vel leh
inthen velina a siam nizung/tha, electro-
Magnetic Radiation/Energy(EMR) a pe
chhuak reng a, chu tha chakna (EMR) chuan
kan awmna lei hi a rawn thleng ta a.
Chu tha chakna lokal chu kan awmna
lei hian a ]hen a lo hip (absorb) bakah
Satellite-in a phurh thlalakna (sensor) ah a pe
chhawng (reflect) leh a, chu thlalakna chuan
kan awmna lei hi kawng hmang nei takin
hmun hrang hrang lain chu thlalak chu
Satellite Imagery an ti a ni. Heng thlalak zinga
a scale hman remchang leh lar ber chu
1:50,000 a ni.
Kan thupuia kan luh hmain Satelllite
chanchin tlem i han sawi leh lawk teh ang.
Satellite hi chi hrang hrang a awm a, chungte
chu Landsat (U.S.A), Spot (France), IRS-1A,
IRS-1B (India), SEASAT, TIROS, HCMM,
SKYLAB, SPACE SHUTTLE te leh adang te an
ni.
Heng Satellite zingah hian Indian
Remote Sensing Satellite IRS-1A, IRS- 1B leh
IRS-1C te hi han thlur bik ta ila. Kan awmna
lei a]anga 904 km. a sangah khian kalna bik
orbit neiin lei hi a hel kual a, 99
O
in a awm a,
Equator hi zing lam dar 10:00 AM-ah a
paltlang ]hin. Sensor (Thlalakna ti mai ila)
neih chu LISS-I leh LISS-II (Linear Imaging
Self Scanning System) a ni a, vawikhatah
14,800 Sq.metres vela zau ram thla a la thei a
ni.
LANDSAT Satellite hian Sensor a neihte
chu RBV (Return Beam Vidicon) te, MSS
(Multispectral Scanner) te leh TM (Thematic
mapper)te a ni a. Tin, Spot Satellite hian HRV
(High Resolution Visible Imaging System) a
phur a. Tin, Indian Remote Sensing Satellite-
ah hian LISS-I leh LISS-II leh HSS-III te a awm
a ni. Heng Satellite bakah hian Thlawhtheihna
a]angte, Radar hmang tein kan awmna lei
(ram thla) hi lak a ni bawk a, an ]angkai vek a
ni.
ZORAM LONEITU -
- 33 - -
Tichuan, chung thlalak, a bik takin
Satellite Imagery te hi digital number (picture
element) hmangin Computer-ah an thun
(record) a. A scale dik lo laite leh a thawi
zawnga thlalak dik lo laite siam ]hain a rawng
(colour) duhzawng te thlangin an lo
processed leh a; chutiang thlalak hrilhfiah
(interprete) awlsam thei tur anga a rawng her
danglam chu FC (False Colour Composite)
Satellite Imagery an ti a ni. Heng FC Satellite
Imagery te hi chipchiar zawka Computer
hmanga zir chian dan chi hrang hrang a awm
leh a. Chungte chu Radio imaging te, Principal
Component Analysis te leh a dang tam tak a
awm a. Hetiang lam hi sawi tur tam tak a awm
thei ang. Tichuan, heng thlalak avangte hian
hetiang lama mithiam bikte chuan a ram
awmdan te, a zau zawng te, Buh leh Bal thar
zat tur te, Thei kung hrisel leh hrisel lo te, lei a
hnawn ]hat tawk leh ]hat tawk lohte a
tlangpuiin an lo hrilhfiah thei a ni.
Tunah chuan kan thupui Remote
Sensing leh Agriculture inlaichinnaah lut
dawn ta ila. Buh leh thlai ching tur hian a
hmasa berin leilung hnawng ]ha kan
mamawh phawt a; chu chu Satellite Imagery:
False Colour Composite thlalak a]ang hian a
hriat theih ta zung zung ]hin a ni. Tin, a ram a
bua em tih te, ram chhengchia a ni em tih te,
ram ngaw ]ha tak a ni em tih te a lo hriat
theih bawk a. Chutiang hre tur chuan
Computer hmangin Model hran hranin thlalak
a siam chhuah theih a, a ]angkai hle a ni. Tin,
Radar a]anga thlalak pawh hi a ]angkaiin
awlsam zawka hrilhfiah theih nan ram pakhat
thla kha rawng hran hran leh a pianghmang
lan dan dangin an siam chhuak ]hin a ni.
Tin, lei chunglang lum dan, soil surface
temperature pawh thlalak a]ang bawkin
Sensor Thermal band rukna (wave length
10.2-12.5 mm) in a lo man chu computer-a
processed lehin chhiarkawp dan (formula)
hmangin a tlangpui a chhut chhuah theih a ni.
Tin, leileta tuipekna hmun leh tuipek
lohna hmun zau zawngte a hriat hran theihin
kan thlai chin a thar hmain a ]ha tawk em tih
te a hriat theih a. Ram changkang zawk
(Developed Country) ah chuan Satellite
thlalak hi Computer-a processed-in an hmang
]angkai em em a ni. Thlai a lo ]hat viau chuan
kha thlai a hrinna chlorophyll-in
energy/radiation a pekchhuah kha Satellite-a
Sensor Thematic Mapper-a band 2-na khan a
lo man a (wave length : 52-60 mm). Chu chu
lei lam station a]angin signal-a lo manin
Imagery an lo siam chhuak ta a. Tichuan
thlalak/imagery-a a rawng lan dan a]ang
chuan an ram chhunga thlai, entirnan, Wheat
thar zat turte kha Survey buai ngai lovin a
tlangpuia thar zat tur an lo hre lawk ta ]hin a
ni.
Tin, Thlawhtheihna a]anga thlalak
(Aerial Photograph) a]angin leilet hmuna
thlai chin mekte chu eng thlai nge a nih tih a
hriat theih zung zung a. Entirnan, Fu huan te,
Teak huan te, Mau-Phulrua nge Mautak tih te
a hriat theihin thlaite chu a hrisel em tihte leh
tui pek an mamawh em tihte a hriat theih leh
ZORAM LONEITU -
- 34 - -
a. Heng Aerial Photograph te hi a rawng
(tones) a]angte, a pianhmang a]angte leh a
hlim (shadow) a]angtein a hrilhfiah theih a.
Tin, thingkung san zawng te, lei (bridge) san
zawng te leh building san zawng te pawh
Paralax bar dan (formula)-in a chhutchhuah
theih a ni. Hetiang Thlawhtheihna ]anga
thlalak hmang hian Kum 1970 khan Indian
Scientist Dakshinamurti leh a ]hianten
Experiment an bei a. Coconut zung natna
chikhat root wilt an tih chu an hre thei a ni.
Tin, Indian Society of Remote Sensing
Organization (ISRO) leh ICAR inkawpin kum
1976 khan Anantpur District (Andra
Pradesh)-ah experiment an bei leh a. Tin,
Gujarat-a Karijan a experiment an beih leh
naah Satellite Imagery a]angin La (cotton
variety) chi li (4) ngawt an hre hrang thei
bawk a ni.
Tin, Survey of India Toposheet/ Map,
scale 1:50,000 (Zoram buai laia Sipaiin an
rawn hman lar ber ]hin kha) hmangin ram
awih dan (approximate slope percentage)a
chhut chhuah theih a. Tuna Mizoram
Agriculture Department-in Project hrang
hranga hma a lak mekah hian an hmang
]angkai em em bawk a. A hmuna kal lovin a
Project hrang hrang zau zawng (area) te chu
electronic khawl te fel ren rawn, ]ha zet mai
Planimeter hmangin emaw Dot Grid method-
in emaw chhut chuah zung zung a ni a, tlang
chhip ram chin te, buh leh thlai chin theihna
chin tur hmun te, ram ngaw atana hman tur
hmun te, terrace atana hman tur chin te a
hridt theih a. Tin, Land Capability Class (a
leilung ]hat dan) te a thliar hran theih bakah
Project huam chhunga Water Harvesting Dam
leh Dugout Pond siamna tur remchangte a
plan lawk theih bawk.
Amaherawhchu, thlalak leh Map a]ang
ringawt chuan leilung awm dan a hriat vek
theih loh avangin a hmuna kal a, Soil Profile
(Bahra khur anga laih) a]angin lei inthuahthip
awm dan, lei me/Balu lei, tlak lei, changtual
lei, leithur, lei al etc. awm dan zawng zawng
hmanraw famkim nen zir chian (study/exam)
mai bakah Laboratory-a test tur lei (Soil
Sample) lak a, test hnuah surveyed area chu
survey hmaa Satellite Imagery leh Toposheet
etc. a]anga hrilhfiahna nen khaikhin reng
chungin lei awm dan chi hrang hranga ]henin
Soil Map, etc. te siamin eng thlai nge chin tur
(recommended crop) tih te fel takin a
buatsaih theih ta ]hin a ni.
Tichuan mita hmuh phak loh leh kal
theih lohna hmun te chu hun leh tha, sum leh
pai sen vak vakna tura Remote Sensing
hmangin dawhkan a]angin Survey tak tak
hmain thil tam tak hriat tur a hriat lawk theih
a. Chumi hnu chuan a hmunah kalin chipchiar
zawk leh awlsam zawkin chu ram chu a zir
chian leh zung zung theih ta a ni. Khawvel
finna sang zelah hian keini India ram State
kilkhawr bera awmte pawh hian finna leh
hmasawnna ]hangzelah hian Remote Sensing
lamah hian hma kan sawn deuh deuh zel ka
beisei tlat a ni.
ZORAM LONEITU -
- 35 - -
Usage of bio-fertilizers for sustainable crop production
Dr. K. Laxminarayana
ICAR, Kolasib
Bio-fertilizers are preparations containing primarily active strains of specific
microorganisms, which helps in enhancing the soil feltility either by fixing atmospheric
nitrogen, solubilization/mineralization of phosphorus and potassium or decomposing organic
wastes or by augmenting plant growth by producing growth promoting substances with their
biological activities.
Advantages of bio-fertilizers
l. Helps in increased availability of
nutrients, specially the nitrogen and
phosphorus.
2. Replaces 25-30% equivalent fertilizer
cost.
3. Increases 15-30% in vegetative growth
and the grain yields by 10-40%.
4. Activates the biological activity, thereby
increases natural feltility status of soil.
5. Helps in decomposition of plant
residues, thereby minimizing C/N ratio
of soil improving soil texture and
structure, increasing water-holding
capacity. Does not have any harmful
effect on soil fertility and plant growth.
6. Helps in stimulating plant growth and
expanded root system as they secrete
various growth promoting hormones,
providing better nutrient uptake and
increased tolerance towards drought
and moisture stress.
7. These microorganisms also secretes
some fungi static and antibiotic like
substances, which reduces the incidence
of certain diseases and increase
resistance.
Nitrogen fixing bio-fertilizers like
Azotobacler and Azospirillum, BGA, P
solubilizing bacteria like Bacillus and
Pseudomonas solubilizing bacteria can be
inoculated with maize seeds to increase the
availability and to enhance the efficiency of
N, P and K fertilizers.
Effect of blue green algae on yield
performance of lowland paddy
Field experiments were conducted at
ICAR Mizoram Centre, Kolasib during kharif
2000 and 2001 seasons. The experiments
was laid out in randomized block design in
three replications with eight treatments viz.
Control, 40 kgNH ha
-1
30 kg N ha
-1
, 120 kg N
ha
-1
, BGA inoculation, 40 kg N ha
-1
+ BGA, 80
kg ha
-1
+ BGA, 120 kg N ha
-1
+ BGA. The Blue
Green Algae contains Anabaena variabilis,
Nostac muscorum, Aulosire fertilissma and
Tolypolhrix tenuis. An uniform dose of P @
80 kg P
2
O
5
ha
-1
at basal and N in three split
doses (1/2 at basal, 1/4 at tillering and 1/4
at panicle initiation stage) were applied as
ZORAM LONEITU
-
- 36 - -
per the treatments. Straw based culture of
Blue Green Algae was mixed with soil and
broadcasted after transplantation of the
crop. The crop was harvested at maturity
and yield parameters like no. of tillers/hill,
no. of grains/panicle, 100 grain weight,
grain yield and straw yield were recorded.
The plant samples were collected at harvest
and processed for anlyzing N concentration.
The results revealed that highest
grain yield was recorded in both the seasons
with application of 20 kg N ha
-1
+ BGA. The
increase doses of N application increases the
grain yield upto 120 kg N ha
-1
. However, the
inoculation with BGA has shown significant
response on grain yield with the application
of 80 kg N ha
-1
and further addition of N did
not show any significant response. But
paddy has shown significant response on
straw yield with the application of N up to
120 kg/ha in combination wit BGA
inoculation. It was observed that BGA
inoculation had significant response on
grain yield as compared to control.
Application of graded doses of N and BGA
inoculation has produced the grain yield
equivalent to 40 kg N ha
-1
. In conclusion,
BGA application in lowland paddy produced
the grain yield and minimizing the fertilizer
cost to an extend of 30-40 kg ha
-1
.
Table 1: Effect of graded doses of N and blue green algae on yield performance of Paddy
Treatment
2000-2001
Grain yield Straw yield
2001-2002
Grain yield Straw yield
…………………………..….…….q ha
-1
…………..………………….…….
1.
Control
37.60
108.33
39.64
112.50
2.
40 kg N ha
-1
46.50
132.40
42.58
124.31
3.
80 kg N ha
-1
50.20
145.80
45.84
147.57
4.
120 kg N ha
-1
53.10
156.60
47.84
153.37
5.
BGA inoculation
43.70
121.20
39.17
72.43
6.
40 kg N ha
-1
+ BGA
51.50
153.30
48.04
146.26
7.
80 kg N ha
-1
+ BGA
54.70
158.60
51.06
149.59
8.
120 kg N ha
-1
+ BGA
-
-
51.42
164.46
Mean
48.18
139.46
45.70
133.81
ZORAM LONEITU
-
- 37 - -
Effect of P solubilizing microorganism
and graded doses of P on Paddy
A field experiment was conducted
during kharif 2000 and 2001 seasons to
study the effect of P solubilizing
microorganisms on yield parameters and
uptake of P by paddy in an acid soil. The
expefiment was laid out in replications in a
randomized block design with 10
treatments viz. control, 30 kg P
2
O
5
ha
-1
, 60
kg P
2
O
5
ha
-1
, 90 kg P
2
O
5
ha
-1
, Phosphorous
Solubilizing Bacteria (PSB) inoculation, 30
kg P
2
O
5
ha
-1
+ PSB, 60 kg P
2
O
5
ha
-1
+ PSB,
Vesicular Arbuscular Mycorrhiza (VAM)
inoculation, 30 kg P
2
O
5
ha
-1
+ VAM and 60 kg
P
2
O
5
ha
-1
+ VAM. The VAM culture was
broadcasted on the seed bed and sowing of
paddy seeds was done. However, the
seedlings were inoculation in a PSB treated
slurry by root dipping for one hour and
transplanted the seedlings as per the
treatment. A uniform dose of N@ 100 kg ha
-1
(1/2 at basal, 1/4 at tillering and 1/4 at
flowering stage) and K@40 at basal were
applied.
Table 2: Effect of P solubilizing microorganisms and graded doses of P on Paddy
Treatment
2000-2001
Grain yield Straw yield
2001-2002
Grain yield Straw yield
…………………………..….…….q ha
-1
…………..………………….…….
1.
Control
38.90
153.30
40.16
136.88
2.
30 kg P
2
O
5
ha
-1
44.60
141.60
45.45
143.60
3.
60 kg P
2
O
5
ha
-1
49.90
150.20
49.98
154.58
4.
90 kg P
2
O
5
ha
-1
53.30
156.00
49.86
152.78
5.
PBS inoculation
43.10
140.10
40.62
121.18
6.
30 kg P
2
O
5
ha
-1
+ PBS
48.70
146.30
49.17
144.98
7.
60 kg P
2
O
5
ha
-1
+ PBS
55.30
153.60
53.93
150.25
8.
VAM inoculation
40.10
138.40
40.94
116.01
9.
30 kg P
2
O
5
ha
-1
+ VAM
47.50
144.50
48.66
146.38
10.
60 kg P
2
O
5
ha
-1
+ VAM
50.50
150.60
52.02
146.62
Mean
47.19
147.46
47.08
141.33
It was found that the grain yield was
increased significantly with the increased
doses of P application up to 90 kg P
2
O
5
ha
-1
during Kharif 2000 and up to 60 kg P
2
O
5
ha
-1
during kharif, 2001. However, the
inoculation of rice seedlings with PSB
(Pseudomonas strata) culture and VAM
resulted in higher grain yields than the
control, may be due to solubilization of
insoluble P fractions and increased the
availability of P. Highest grain yield was
recorded in both the seasons with the
application of 60 kg P
2
O
5
ha
-1
and
inoculation of rice seedlings with PSB
ZORAM LONEITU
-
- 38 - -
culture. It was noticed that PSB inoculatons
and application of P up to 30 kg P
2
O
5
ha
-1
has produced the grain yield equivalent to
the application of 60 kg P
2
O
5
ha
-1
Bacterization of seedlings in combination
with P addition showed higher yield
response than the fungal inoculation.
Inoculation of P solubilizing
microorganisms secrete various organic
acids, such as citric, fumaric, glutamic,
glyoxalic, maleic, succinic and ketoglutaric
acids. These organic acids dissolved mineral
phosphorylated minerals that can be
attributed to form stable complexes with Ca,
Al and Fe and thus released orthophosphate
ions.
Effect of Azotobacter and Azospirillum on
Yield Performance of Maize
A field experiment was conducted in
the upland terraces during Kharif 2000 to
study the effect of Azotobacter and
Azospirillum with graded doses of N on grain
yield and N uptake of maize. The trial was
laid out in three replications in a RBD with
10 treatments. (control, 40 kg N ha
-1
, 80 kg
N ha
-1
Azotobacter inoculation, 40 kg N ha
-1
+ Azotobacter and 60 kg N ha
-1
+
Azotobacter, Azospirillum inoculation, 40 kg
N ha
-1
+ Azospirillum and 60 kg ha
-1
+
Azospirillum). An uniform doge of P @ 60 kg
P
2
O
5
ha
-1
and 40 kg K
2
O ha
-1
was applied at
basal. Maize (cv RCM 1-3) seeds were
inoculated with Azotobacter and
Azospirillum cultures separately in jaggery
slurry, shade dried and sown at a spacing of
45x30cm. The crop was harvested at
maturity and the yield attributes were
recorded. The collected plant samples were
processed and analysed for N concentration.
The results revealed that highest
grain yield (13.58 q/ha) was recorded with
the application of 60 kg N ha
-1
and
inoculation of Azotobacter. Other yield
parameters and N uptake showed similar
trend in line with the grain yield. It was
found that grain yield was increased
significantly with the application of N.
Bacterization of seeds with Azotobacter
showed highest response in terms of yield
and uptake of N as compared to
Azospirillum. Inoculation of Azotobacter and
Azospirillum with limited supply of fertilizer
N has resulted hormones such as indole
aceti acid, gibberellic acid and cytokinins
which promote vegetative growth and root
development for absorption of more
nutrients. Inoculation of these N fixing bio-
fertilizers improves the N use efficiency and
curtails the fertilizer expenditure to an
extent of 20-30 kg N ha
-1
.
ZORAM LONEITU
-
- 39 - -
Table 3: Effect of Azotobacter and Azospirillum on yield parameters and uptake of N by maize
Treatment
Grain yield
Stover yield
N uptake
(q ha
-1
)
(q ha
-1
)
Grain
Stover
…….……..kg ha
-1
…….……..
1.
Control
4.68
7.32
8.05
7.61
2.
40 kg N ha
-1
8.22
13.90
18.58
25.58
3.
60 kg N ha
-1
11.38
16.68
28.91
35.03
4.
80 kg N ha
-1
12.80
18.69
34.56
40.74
5.
Azotobacter
6.75
9.04
12.83
13.74
6.
40 kg N ha
-1
+ Azotobacter
10.17
16.58
24.61
37.14
7.
60 kg N ha
-1
+ Azotobacter
13.58
19.06
36.12
43.84
8.
Azospirillum
6.09
8.96
11.33
13.62
9.
40 kg N ha
-1
+ Azospirillum
9.14
14.62
21.75
31.58
10.
60 kg N ha
-1
+ Azospirillum
11.74
17.37
30.37
38.21
CD (P=0.05)
1.41
1.26
5.77
5.47
Future Outlook
Efficiency of different bio-fertilizers on
cereals, legumes and pulse crops has to re
studied at different locations of the
region.
Motivation of the farmers is needed to
make them aware about the usage of bio-
fertilizers.
Training of the headmen ofthe villages,
NGOs and other social service
organization by method and result
demonstrations on different bio-
fertilizers in necessary.
Conducting seminars, symposia and
workshops at block level with
participation of the farmers and explain
them about the economics and cost
benefit ratio on usage of bio-fertilizers.
Sustainability issues and resource
degradation should be treated in
isolation. Monitoring and management of
acid soils in shifting cultivated areas to
obtain sustainable crop productivity.
Diffusion of modern technologies through
communication system i.e. well trained
extension personnel and mass media to
make awareness among the tribal
farmers.
Need based and location specific research
keeping in view of the socio-cultural
aspects of the society is required to
enhance the sustainable crop production
in the hilly areas of the state.
In conclusion, management of soils
and crops and adoption of improved
technologies in scientific way to realize
ZORAM LONEITU
-
- 40 - -
higher crop productivity of different crops.
With the utilization of differnt bio-fertilizers,
the expenditure on fertilizers cost can be
minimized to a greater extent. Since these
microbial inoculants are non-harmful, there
is no effect on soil micro-flora and micro-
fauna. Production of organic acids and plant
growth hormones helps in enhanced crop
productivity. At present scenario, the usage
of bio-fertilizers on various crops is very
much needed to save the expenditure on
fertilizer and to improve the crop
production as well as to maintain the soil
fertility.
No development can be considered
complete unless it meets the criteria of
productivity, equity, sustainability and
environmental safety for the present and
future generations.
ZORAM LONEITU
-
- 41 - -
KEIMAHNI
‘A’ PROMOTION ETC:
1. Pu C. Lalniliana, Agronomist chu Joint Director of Agriculture ah Ni 5.5.2003 khan a kaisang
a, kan lawmpui em em a ni. Directorate of Agriculture (Crop Husbandry & Minor Irrigation),
Aizawl-ah a hna hi a zawm nghal a ni.
2. Thu leh awm hma chuan, Pu L. V. Zomuana, SMS (S.S), Directorate of Agriculture, Aizawl,
chu a hna pangngai bakah Agronomist, Directorate of Agriculture, Aizawl hna thawk tura tih a
ni.
3. Thu leh awm hma chuan Pu Rohmingthanga Colney, SDAO, Champhai chu District Agril.
Officer, Champhai hna thawk tura tih a ni.
‘B’ TRANSFER & POSTING :
(a)
Sl. No
Name & Designation
Place of Transfer & Posting
1. Pu Lalrinliana, D.A.O., Aizawl East S.D.A.O., Aizawl District
District, Aizawl.
2. Pu Zahlira Hrahsel, D.A.O., Aizawl, West, Aizawl. D.A.O., Mamit District
3. Pu James Vanlalluaia, S.D.A.O., Mamit. S.D.A.O., Kawrtethawveng.
4. Pu C. Lalnithanga, S.D.A.O., Kawrtethawveng. S.D.A.O., Mamit District
5. Pu John Vanlalruata, S.D.A.O., A.S.S.O., Directorate of
Zawlnuam. Agriculture, Aizawl
6. Pu C. Lalengzauva, A.S.S.O., S.D.A.O., Zawlnuam.
Directorate of Agriculture, Aizawl.
7. Pu J. Rokima, A.S.S.O., S.D.A.O., Khawzawl.
Directorate of Agriculture, Aizawl.
8. Pu B. Ramnunsanga, A.E.O., Khawzawl A.E.O., Khawzawl Circle.
9. Pu Vanlalruata Hnamte, A.A.I., Khawzawl. S.D.A.O., Office, Khawzawl.
10. Pu C. Lalawmpuia, G/S, D.A.O., Aizawl S.D.A.O., Office, Khawzawl.
West Office, Aizawl.
11. Pi Reng]huami, G/S, D.A.O., Aizawl, Office, Aizawl. S.D.A.O., Office, Khawzawl.
12. Pu Lalremliana, Dozer Operator S.D.A.O., Office, Khawzawl.
D.A.O., Aizawl West Office, Aizawl.
13. Pu Nghakliana (Kumar Pradhan), Driver S.D.A.O., Office, Khawzawl.
D.A.O., Aizawl West Office, Aizawl.
ZORAM LONEITU
-
- 42 - -
14. Pu Ringkoo Lalhmingthanga, G/S S.D.A.O., Office, Khawzawl.
D.A.O., Aizawl West Office, Aizawl.
15. Pi Lai]anpuii, L.D.C., D.A.O., Office, Champhai. S.D.A.O., Office, Khawzawl.
16. Pu Zokhuma Varte, A.E.O., Neihbawi Farm D.A.O., Office, Aizawl.
17. Pu F. Lalbiakliana, G/S, D.A.O., Aizawl West D.A.O., Office, Aizawl.
Office, Aizawl.
18. Pu V. Thangkhuma, Peon, D.A.O., Office, Mamit. D.A.O., Office, Aizawl.
19. Pu R .Lalzuala, Peon, D.A.O., Office, Mamit. D.A.O., Office, Aizawl.
20. Pu Lalsangliana, Peon, D.A.O., Office, Champhai. D.A.O., Office, Aizawl.
21. Pi Zoramthangi, L.D.C., D.A.O., D.A.O., Office, Aizawl.
Aizawl West Office, Aizawl.
22. Pu Thlacheuva, P.T.O., S.D.A.O., Office, Khawzawl. D.A.O., Office, Aizawl.
23. Pu J. C. Dingluaia, A.E.O., D.A.O., Office, Mamit.
D.A.O., Aizawl West Offce,Aizawl.
24. Pu Lalchungnunga, A.E.O., D.A.O., Office, Mamit.
D.A.O., Aizawl West Office.
25. Pu George Lalthanngura, A.E.O., D.A.O., Office, Mamit.
D.A.O., Aizawl West Office, Aizawl.
26. Pu K. Laldina, H.A, D.A.O., Aizawl West Office. D.A.O., Office, Mamit.
27. Pu M. S. Dawngliana, A.A.I., D.A.O., Office, Mamit.
D.A.O., Aizawl West Office, Aizawl.
28. Pu T. Ngurkhuma, G/S D.A.O., Office, Mamit.
D.A.O., Aizawl West Office, Aizawl.
29. Pu C. Vanlalthlamuana, Officiating G/S D.A.O., Office, Mamit.
D.A.O., Aizawl West Office, Aizawl.
30. Pu H. Lalramhluna, G/S D.A.O., Office, Mamit.
D.A.O., Aizawl West Office.
31. Pu J .Lalrinliana, U.D.C. D.A.O., Office, Mamit.
D.A.O., Aizawl West Office, Aizawl.
32. Pi Rodingi, U.D.C., D.A.O., Aizawl West D.A.O., Office, Mamit.
Office Aizawl.
33. Pi Lalnunsangi Sailo, U.D.C., D.A.O., D.A.O., Office, Mamit.
Office Champhai.
ZORAM LONEITU
-
- 43 - -
34. Pi Lairamthari, L.D.C., D.A.O., Aizawl West D.A.O., Office, Mamit.
Office, Aizawl.
35. Pi Chanchinmawii, L.D.C., D.A.O., Aizawl West D.A.O., Office, Mamit.
Office, Aizawl.
36. Pu Joseph Simon, J.E., D.A.O., Aizawl West D.A.O., Office, Mamit.
Office, Aizawl.
37. Pu P. U. Laskar, T.O., D.A.O., Aizawl West D.A.O., Office, Mamit.
Office, Aizawl.
38. Pu Zonunsanga, Driver, D.A.O., Aizawl West D.A.O., Office, Mamit.
Office, Aizawl.
39. Pu R. Lalchhuanawma, Driver, D.A.O., Aizawl D.A.O., Office, Mamit.
West Office, Aizawl.
40. Pu Lalremliana, Dozer Operator, D.A.O., Aizawl D.A.O., Office, Mamit.
West Office, Aizawl.
41. Pi Thangchuailovi, Peon, D.A.O., Aizawl West D.A.O., Office, Mamit.
Office, Aizawl.
42. Pi V. Lalpuii, Peon, D.A.O., Aizawl West Office, D.A.O., Office, Mamit.
Aizawl.
43. Pu Lalzuala, Peon, D.A.O., Aizawl West Office, D.A.O., Office, Mamit.
Aizawl.
44. Pi Tluangzeli, Gauge Reader, D,A,O,, Aizawl West D.A.O., Office, Mamit.
Office, Aizawl.
45. Pu C. Lalhmangaihzuala, Dozer Handyma D.A.O., Office, Mamit.
46. Pu K. Vanlalfela, Dozer Handyman. D.A.O., Office, Mamit.
47. Pu F. Sangkhuma, Tractor Operator, D.A.O., D.A.O., Office, Mamit.
Aizawl West Office, Aizawl.
48. Pu Zokhuma, A.T.O., D.A.O., Aizawl West D.A.O., Office, Mamit.
Office, Aizawl.
49. Pu R. Lalramzauva, Mech-II, D.A.O., Aizawl West D.A.O., Office, Mamit.
Office, Aizawl.
50. Pu Shia Ram Singh, Peon D.A.O., Office, Mamit.
D.A.O., Aizawl West Office, Aizawl.
ZORAM LONEITU
-
- 44 - -
51. Pu K. Vanlalrema, A.E.O., D.A.O., Office, Champhai.
S.D.A.O., Office, Champhai.
52. Pu B. Lalhmuchhuaka, A.E.O., D.A.O., Office, Champhai.
S.D.A.O., Office, Champhai.
53. Pu H. Neihchhunga, A.E.O., D.A.O., Office, Champhai.
S.D.A.O., Office, Champhai.
54. Pu Malsawma, G/S D.A.O., D.A.O., Office, Champhai.
Aizawl West Office, Aizawl.
55. Pu R. Lalnunzira, G/S, D.A.O., D.A.O., Office, Champhai.
Aizawl West Office, Aizawl.
56. Pi B. Zoramthangi, L.D.C., D.A.O., Office, Champhai.
D.A.O., Aizawl West Office, Aizawl.
57. Pi Laithanpuii, L.D.C., D.A.O., Office, Champhai.
D.A.O., Aizawl West Office, Aizawl.
58. Pu Lalsangliana, Peon D.A.O., Office, Champhai.
D.A.O., Aizawl West Office, Aizawl.
59. Pi Lalfakzuali, U.D.C., D.A.O., Office, Champhai.
D.A.O., Kolasib Office, Kolasib.
60. Pu Zosangzuala, A.A.I., S.D.A.O., Office, Champhai. D.A.O., Office, Champhai.
61. Pu T. Lalhmingmawia, A.A.I., D.A.O., Office, Champhai.
S.D.A.O., Office, Champhai.
62. Pu H. Lalkima, G/S, S.D.A.O., Office, Champhai. D.A.O., Office, Champhai.
63. Pu R. Lalramhluna, G/S, S.D.A.O., Office, Champhai. D.A.O., Office, Champhai.
64. Pu P. J. Denga, Assistant, S.D.A.O., Office, Champhai. D.A.O., Office, Champhai.
65. Pu K. Rodinga, A.T.O., S.D.A.O., Office, Champhai. D.A.O., Office, Champhai.
66. Pu Lalchhandama, Driver D.A.O., Office, Champhai.
S.D.A.O., Office, Champhai.
67. Pu R. B. Rana, Peon, S.D.A.O., Office, Champhai. D.A.O., Office, Champhai.
68. Pu Vanlawma, Peon, S.D.A.O., Office, Champhai. D.A.O., Office, Champhai.
69. Pi Lalnunziri, Peon, S.D.A.O., Office, Champhai. D.A.O., Office, Champhai.
70. Pu Bualchhuma, Peon, S.D.A.O., Office, Champhai. D.A.O., Office, Champhai.
71. Pu K. Rodinga, Peon S.D.A.O., D.A.O., Office, Champhai.
Office, Champhai.
ZORAM LONEITU
-
- 45 - -
72. Pu Kapnghilhlova, A.A.I., Dte. of Agriculture (CH&M.I)
D.A.O., Aizawl West Office, Aizawl.
73. Pi L. P. Lalnunpuii, U.D.C., Dte. of Agriculture (CH&M.I)
D.A.O., Aizawl West Office, Aizawl.
74. Pu Lalnghakliana, Peon, Dte. of Agriculture (CH&M.I)
D.A.O., Aizawl West Office, Aizawl.
75. Pi R. S. Lianchhungi, U.D.C., D.A.O., Office, Kolasib.
D.A.O., Lunglei Office, Lunglei.
76. Pu Chhuanvawra, U.D.C., Accountant, Account Section
Establishment Section Directorate of Agriculture,
Directorate of Agriculture(CH & M.I). Aizawl.
(b)
Aizawl East District chu District hnih-Aizawl District leh Champhai District a ]hen a ni a.
Aizawl District a Officer & Staff te chu transfer and posting a hranpa a siam a ni lova, heta hming
lang lo te chu D.A.O Aizawl hnuaia awmsa a ngaih a ni. Tin, tunhma a D.A.O Kolasib hnuai a awm
]hin Zawlnuam Sub-Division chu D.A.O Mamit hnuaiah dah a lo ni ta a, Mamit S.D.A.O.,
Zawlnuam-a Officer & Staff posting te chu hengte hi an ni :
1. S. Lalchhuanawma AEO
2. Ramfanthanga AAI
3. Lalsavunga G/S
4. M. S. Thlamuana G/S
5. Lalchhuanawma Ralte G/S
6. Thanglianchhungi IV-Grade
7. Thanglura IV-Grade
8. Hmingthana Handyman.
ZORAM LONEITU
-
- 46 - -
(c)
Tunhma a Agliculture District i.e Aizawl East District, Aizawl West District, Lunglei
District, Chhimtuipui District, Kolasib District lo ni ]hin chu District dang Mamit District leh
Champhai District siam belh a, tih len a lo ni ta a. A Ramri (Jurisdicton) pawh siam rem a lo ni ta
a, Aizawl West District-a awm ]hin, Agriculture Circles 7 (pasarih) a hnuai a mite hi D.A.O.,
Aizawl ah ]hen felin dah fel a lo ni ta bawk :
1. Aizawl South Circle:
1. R. Rozuala, AEO
2. Lallianzara, AAI
2. Aizawl North Circle:
1. C. Lalrinliana, AEO
2. R. Ronghaka, AAI
3. H. Laltlankima, G/S
4. Lal]huamluaia, G/S
3. Muallungthu Circle:
1. R. Lalpianmawia, AEO
2. C. Thangmawia, AEO
3. R. Lalzuala, Peon
4. Sialsuk Circle
Chawkidar
2. Mangchhuana, PPO
5. Thenzawl Circle:
1. Lalchhuanmawia, Grafter
6. Sihphir Circle:
1. P. Vanlalngheta, AEO
2. Benjamin L. Ralte, G/S
3. Vanlaldina, Peon
7. Sairang Circle:
1. Lalsawmliana, AEO
2. Laldawngliana, G/S
3. Vungliana, Peon.
‘C’ SUNNA
Kan thawhpui Pi Lalfakzuali U.D.C., Kolasib District a]anga Champhai a sawn thar
chuan vanduaithlak takin 27.6.2003 khan min boral san a. Amah kan uiin a chhungte kan
tuarpui em em a ni.
ZORAM LONEITU
-
- 47 - -
ZORAM LONEITU
-
ZORAM LONEITU
-
‘D’ PAWIMAWH DANG :
1. HLAWNKAWNG MINOR IRRIGATION PROJECT HAWN
Er. Beizawzi T. Azyu
SDAE, (M.I) Serchhip
Hlawnkawng Minor Irrigation Project, N. Vanlaiphai a mi chu Ni 21.5.2003 ah Dr.
O. P. Singh Director of Agriculture, Crop Husbandry & Minor Irrigation, Mizoramin a hawng
(Commissioned). He hawnna inkhawm ah hian Pu Lalrinliana, D.A.O, Aizawl Agriculture District
a ni a. Technical Report hi Er. Beizawzi T. Azyu, S.D.A.E, Serchhip in a pe.
Name of Project : Hlawnkawng M.I.Project.
N. Vanlaiphai.
Cost : Rs. 20,03,600.00
Date of commencement : 1
st
February, 1999
Date ofcompletion : 20
th
September, 2000.
Command Area : 35 Ha.
(He project vang hian 7 Ha. Buh chin nan siam belh a ni bawk.)
No. of familes : 19 families
Tuikawng sei zawng : 1780 metres
Tuikawng hi G. I. Pipes 150mm diametre leh brick lined channel a siam a ni.
He inkhawmnaah hian Pu J. Thanhranga, Chairman, Hlawnkawng zau Association chuan
lawmthu sawiin Tuikawng siam hnu ah chuan Buh thar kum tin 500 tins in a pun thu a sawi.
Dr. O. P. Singh, Director of Agiculture, Crop Husbandly & Minor Irrigation in fuihna thu
]ha tak tak a sawi a. He tuikawng ah hian tui a tam tawk a, fur a ]halin thlai a chin theih dawn a,
kum khata thlai vawihnih mai ching lovin vawithum ching a, kan chin ngai loh - Medicinal Plants
-Jeera, Methi etc. ching a, man man zawk leh dah ]hat theih ching turin loneitute a fuih a. Thlai
chin lam (Crop Production Programme) ah kei leh ka staff-te engtik lai pawhin kan inpeih reng
a ti.
N. Vanlaiphai leilet hi Kum 1900 A.D a siam ]an a ni a, 32 Ha. vel a zau ani a, kum tin Buh
4600 qtls. zet an thar ]hin.
ZORAM LONEITU
-
- 48 - -
2. WORKSHOP-CUM-GENERAL CONFERENCE
TLUANG TAKA HMAN A NI.
R. Zothanmawia, Secretary
i/c Information and Publicity.
Mizoram Agriculture Executive Service Association (MAESA) chuan General Conference
2003 leh Workshop on Inputs Use Efficiency Dt. 9
th
-10
th
April, 2003 hian Agriculture
Conference Hall-ah an hmang mek. Hawnna Inkhawm vawiin zing dar 10:30 a neih chu
Pu R. Zoramthanga, President-in a kaihruai a, Khuallian Pu Lalthankunga, Dy. Speaker, MAESA
Sr. Adviser ni bawkin thu a sawi a, Pu K. Lal]anpuia, Gen. Secretary in lawmthu (vote of thanks)
a sawi.
Khuallian chuan kalkhawmte hma ah thu sawiin, Politics emaw Sawrkar hna emaw kan
thawhin Pathian hna thawhpuitu kan ni a, keimahni leh kan hna te Lalpa hnenah kan kawltir tur
a ni. Kan ram neih chhunah hian kan kutkawih ngei a]ang lo chuan hlawhtlinna kan hmu dawn
lo,” a ti.
Zoram hmun hrang hrang a]anga MAESA member lokal khawmte hnenah khuallian
chuan, “Tuna Mizoram Sawrkar Policy M.I.P leh Agriculture-a Scheme dangte tihlawhtling a
Zoram ei leh bara intodelhna tur chuan Agricutlure leh Rural Development Department hnuaia
MAESA memberte hi in pawimawh ber a ni” a ti. MAF SA member lo kalte hi 100 vel zet an ni.
He Workshop ah hian Pu C. Lalniliana, Joint Director of Agriculture leh Pu Lalchhanliana,
Assistant Engineer (Minor Irrigation) te paper buatsaih an zirho a ni.
Kum 2003-2005 a MAESA hruaitu thlanna neih a ni a, heng mite hi hruaitu thlante chu an
ni :
President - Pu R.Zoramthanga, A.A.I.O.
Vice President - Pu H. Neihchhunga, A.E.O.
Gen.Secretary - Pu K. Lal]anpuia, A.A.I.
Secretary - Pu R. Zothanmawia, A/D.
i/c Information & Publicity.
Secretary - Pu Lalrammawia, V.L.W.
i/c Organisation.
Treasurer - Pu V. L. Zidinga, V.L.W
Fin.Secretary - Pu V.L.Zidinga sailo, GIS
Sr. Advisors : 1. Pu Lalthankunga, M.L.A, Deputy Speaker.
2. Pu T. Sangkunga, Joint Secretary, President, FMGE & W.
ZORAM LONEITU
-
- 49 - -
3. AGRICULTURE MINISTER PU AICHHINGA
HOVIN AGRICULTURE FIELD OFFICERS MEETING
TLUANG TAKA NEIH ZAWH A NI.
R. Zoramthanga
Asst. Agril. Information Officer
Agricultcue Minister Pu Aichhinga hova Field Officers Meeting nihnihna chu
Agriculture Conference Hall-ah Dt. 26
th
-27
th
May, 2003 khan tluang taka neih zawh a ni.
Ni 27
th
May, 2003 , Meeting-ah khan Minor Irrigation a hmalakna leh hmalak zel
dan tur an sawihova. Agriculture Department hian Tuikawng (Minor Irrigation) Projects 105
siam zawh tawh a ni a. Ram/Leilet area 4042 Hectares a chawm thei a ni. Tunah tuikawng
(Minor Irrigation) thawh mek lai 16 Projects a ni. Heng Tuikawng (Minor Irrigation) siam
zawhna hmunah te hian Water Users Association an din zel bawk.
Agriculture Minister - Pu Aichhinga chuan, Agriculture Field Officers te chu loneitu
(farmers) leh mipuite tan an thiamna leh an hriatna hmang ]angkai a, ]an la uar sauh sauh turin
a fuih a. Agriculture in hma kan sawn zel hi a lawmawm em em a, ei leh bar ah Mizoram a lo
intodelh theihna turin chak zawk in hma kan la zel tur a ni. Officers leh Staff hnathawk ]ha duh
lo leh thawk ]ha peih lo te chu ngaihdam an ni reng lovang a, an phu tawk ang zelin, dan dangin
an chungah disciplinay action kan la zel ang,”a ti.
Agricultrue mithiam (Scientist) engemaw zat in Mizoram ei leh bara a lo
intodelhna tur rawtna an siam a, hma lak chhunzawm zel a ni dawn a ni. Field Officers meeting
hi Pu Aichhinga, Agriculture Minister-in a nihnih hian a kaihruai a; Agriculture Commissioner
Pu R. K. Thanga'n Agriculture Minister hi a ]awiawm a, Agriculture Field Officers 90 (sawmkua)
he meetingah hian an tel a ni.
4. Administrative Department a kan hotu lian neih thar te :-
1. Pu R.K.Thanga, Commissioner and Secretary.
2. Pu T. Sangkunga, Joint Secretary.
3. Pi Sangchhin Chinzah, Under Secretary.
* Ngenna : Editor, Zoram Loneitu hnena lehkha thawnah mi
]
henkhatin due-in an rawn ti
]
hin a, tunhnu ah chuan due letter a rawn thawn tawh lo turin kan ngen a
che u.
ZORAM LONEITU
-
- 50 - -